Het femicidebeleid gaat goed, maar er is nog veel werk te doen. Gelukkig gaat de gemeente Tilburg onverminderd door volgend jaar, aldus Roos Leemhuis, bestuurswoordvoerder. In 2023 is er een motie (voorstel aan het college van burgemeester en wethouders) ingediend om femicide aan te pakken in Tilburg. Het college diende vorig jaar 19 december zijn plan van aanpak in. Hoe gaat het nu, wat is er ondertussen gebeurd en wat moet nog?

Volgens Leemhuis, bestuurswoordvoerder van wethouder Marcelle Hendrickx, is het nog te vroeg om al een effect te zien. Ze zegt: “Het aanpakken van femicide vergt een lange adem, omdat de basis van het geweld voortkomt uit een context die seksisme, genderongelijkheid en geweld wegwuift, normaliseert en uitlokt.” Wel geeft Julie de Bruijn, Teamcoördinator PR & Communicatie Sterk Huis aan dat de samenwerking tussen instanties beter is geworden. Dit komt omdat er meer aandacht is voor dit probleem. Ze zegt: “Dit heeft geleid tot meer erkenning van de risico’s en heeft professionals geholpen om effectiever te reageren.”

Femicide uitgelegd

Als we spreken over femicide, dan spreken we over gendergerelateerd geweld. Oftewel, geweld dat mensen van een bepaalde sekse niet in verhouding raakt of geweld waarbij gender (sociaal-culturele rolopvattingen en verwachtingen gebaseerd op sekse) een rol speelt in het ontstaan of voortduren van het geweld. De gemeente verduidelijkt de term femicide als het doden van vrouwen omdat ze vrouw zijn, oftewel gendergerelateerde moord en/of doodslag van een vrouw. De term wordt nog niet eenduidig toegepast. Ook is femicide geen strafbaar feit in Nederland.

Wel is het de uiterste daad in een gewelddadige relatie. Leemhuis vertelt dat hier vaak veel aan voorafgaat. “Denk dan aan seksistische grappen, ongelijke behandeling, stalking, bedreiging, verkrachting en mishandeling.”

Bestaande maatregelen

In maart 2023 sloot de regio zich aan bij landelijke actie om aandacht te vragen voor femicide. Een video hiervoor legt uit hoe signalen van femicide herkend kunnen worden. Ook verspreiden verschillende instanties en organisaties informatie om het laagdrempelig te maken. Het Regionaal Netwerk Zorg en Straf besteedt meer aandacht aan de aanpak van stalking om femicide te voorkomen. Lokale wijkteams worden getraind in het systeemgericht te werken. Dit op basis van een analyse of interpretatie van een individueel geval als het gaat om de veiligheid.

Ook worden er verschillende systemen en analyses gebruikt om femicide te kunnen voorkomen of slachtoffers te helpen. Sterk Huis gebruikt AWARE (Abused Womens’ Active Response Emergency). Dat is een alarmsysteem dat een slachtoffer in een risicovolle situatie krijgt. Het is een apparaatje waarmee je met één druk op de knop in contact staat met de alarmcentrale en zij mee kunnen luisteren. Dan kunnen ze snel hulp sturen. De politie en Veilig Thuis gebruiken ook SASH (Screening Assessment for Stalking and Harassment). Dat wordt gebruikt om een risicoanalyse te maken bij stalking. Het college left extra nadruk op het belang van een systeemgerichte aanpak voor slachtoffer, pleger en kinderen.

Belangrijke ontwikkelingen 2024

De raadsbrief noemde een aantal focuspunten. De eerste was het beter cijfermatig in beeld brengen van femicide en gendergerelateerd geweld. De politie vond dit lastig omdat er nog geen eenduidige definitie was van femicide. Vorig jaar december vroeg het college hen om de relatie tussen slachtoffer en dader van moord of doodslag nauwkeuriger te registreren. Dat lukt beter, en aan hen is de opdracht gegeven om hier mee verder te gaan. Ook zijn er cijfers te halen bij Veilig Thuis. Die zijn niet helemaal representatief, omdat zij niet in elk geval van femicide van te voren betrokken waren. Wel geeft dit een idee van gendergerelateerd geweld in de regio. Dat stijgt ten opzichte van vorig jaar niet, volgens cijfers van Veilig Thuis uit juli.

Ze zetten zich in op deskundigheidsbevordering gericht op het tijdig herkennen van signalen voor intieme terreur (ernstige vorm van partnergeweld), stalking en dreigende femicide. Ook willen ze een concreet handelingsperspectief voor professionals. Leemhuis vertelt: “Er wordt daarom op dit moment vooral geïnvesteerd in workshops en kennisoverdracht aan professionals. Daarnaast vraagt het ook moed van het slachtoffer zelf om eerder naar buiten te treden. Hierdoor kan het voor langere tijd onzichtbaar zijn.” Daarom wordt er ook ingezet op het bereiken van slachtoffers en omstanders. Hier is Het Regionaal Expertisecentrum Huiselijk Geweld en Kindermishandeling dit jaar en volgend jaar mee bezig. Ze willen een campagne en een platform opzetten waarop inwoners informatie kunnen vinden als ze zich zorgen maken over een huishouden of gezin.

Onderzoekers doen ook nog veel onderzoek naar alles wat te maken heeft met femcide. Bijvoorbeeld, een inventarisatie als het gaat om het plegeraanbod. Het plegeraanbod is het aanbod van hulp of begeleiding voor (vermoedelijke) plegers. Dat is niet bekend. Men kijkt ook naar het inzetten van hulpgroepen. Verder wordt er ingezet op het ontwikkelen van het plegeraanbod door de regio. Ze onderzoeken ook hoe het zorg- en beschermingsaanbod bij deze problematiek verbeterd kan worden.

Plannen voor de toekomst

“De verwachting is dat er, door bewustzijn te creëren over de signalen en het handelingsperspectief, situaties kunnen worden voorkomen of gede-escaleerd. Dit vraagt zoals gezegd om een lange adem en we zullen ons hier in 2025 onverminderd voor inzetten”, althans Leemhuis. Verder reikt het plan tot en met 2027. Voor volgend jaar zijn er nog wat verbeterpunten en doelen.

Het eerste punt is het onderzoek naar de inzet van het slachtofferdevice, dat een gps-signaal verzendt. Dat is gekoppeld aan de elektronische enkelband van de verdachte/veroordeelde. Hierdoor kan de reclassering op afstand zien dat verdachte/veroordeelde en slachtoffer elkaar naderen en het slachtoffer daarover informeren. In de eerste maanden van 2024 is de proef voorbereid. De proef is mei 2024 gestart en loopt tot en met eind 2025. Ze streven om het slachtofferdevice in deze periode voor tien slachtoffers in te zetten. De betrokken partners evalueren mede de proef.

De raad nam ook op 14 november 2024 twee moties aan. De eerste is het herkennen en benoemen van vrouwenhaat als ideologisch extremisme. En dit dus ook mee te nemen in de aanpak van radicalisering en polarisatie. De tweede is een plan voor het openen van een Centrum Huiselijk Geweld en Kindermishandeling. Dit plan moet in februari 2025 voorgelegd worden aan de raad.

Verder vertelt Leemhuis: “We willen met Feniks meer aandacht besteden aan mannen emancipatie als instrument voor preventie van femicide. En zoals gezegd willen we de aanpak organiseren volgens de principes van het Toekomstscenario kind- en gezinsbescherming.” Ze vinden het ook belangrijk om meer bewustwording te creëren bij inwoners. Dit gaat mede gebeuren door de campagne van Het Regionaal Expertisecentrum Huiselijk Geweld en Kindermishandeling.

Ook gaat er nog meer aandacht naar het bevorderen van de samenwerking tussen de verschillende organisaties en deskundigheidsbevordering op dit thema, aldus Leemhuis. Ze vertelt: “In de praktijk is het helaas toch nog te vaak zo dat organisaties in complexe situaties langs elkaar heen of naast elkaar werken in plaats van met elkaar. Daarom is de beweging van het Toekomstscenario kind- en gezinsbescherming zo belangrijk. Door expertises bij elkaar te brengen is het makkelijker om te zien wat er aan de hand is en de juiste expertise in te zetten en te doen wat nodig is.”

De rol van Sterk huis

Sterk Huis doet veel als het gaat om de preventie van femicide. Dit doen ze volgens de Bruijn door risicofactoren zoals stalking, wapenbezit en geweld tijdens zwangerschap te herkennen. Zij hebben bijvoorbeeld samen met Fier en het Verwey-Jonker Instituut de factsheet intieme terreur ontwikkeld in opdracht van het programma Geweld hoort nergens thuis. Daarin staat in hoe je als professional hiermee om kan gaan en hoe je signalen van intieme terreur herkent.

Ook vangen zij tijdelijk vrouwen op. Door de verhoogde aandacht zijn er meer verwijzingen en aanvragen voor hulp. De Bruijn vertelt hierover: “Als een vrouw tijdelijk wordt opgevangen, biedt Sterk Huis intensieve begeleiding om haar veiligheid te waarborgen. Dit kan ook het gebruik van het AWARE-alarm zijn en ambulante ondersteuning om de situatie te stabiliseren​.” Het belang van het contact hebben met lotgenoten wordt herkend. Daarom worden er lotgenootgroepen georganiseerd.

Het college gaf Sterk huis ook de opdracht om een training te ontwikkelen voor professionals in sectoren zoals hulpverlening, politie en onderwijs. Ze geven de training ook op de Steeds Sterker Academie. Daar delen ze de expertise met externe professionals. De Bruijn vertelt: “Wij ontwikkelde de training met als doel professionals vaardigheden te geven om risicosituaties vroegtijdig te herkennen en om effectief met slachtoffers te communiceren. Professionals moesten onder andere leren hoe ze de veiligheid kunnen inschatten en een risicoanalyse kunnen maken​.” Professionals reageerden positief op de training. Ze vertelde dat het hen praktische handvatten en inzichten heeft gegeven om effectiever om te gaan met situaties van huiselijk geweld en femicide.

Informatie voor inwoners

Op dit moment communiceert de gemeente hier weinig over tegenover inwoners. Leemhuis geeft als verklaring: “De focus is nu voornamelijk gericht op de betrokken partners in de stad en niet zozeer op onze inwoners. Dat zal in een later stadium zeker aan de orde komen.” Wel kunnen inwoners op 20 januari van 19.00 – 20.30 een raadsbijeenkomst digitaal bijwonen over Femicide in Tilburg.

In februari 2024 organiseert mede het Regionaal Expertisecentrum Huiselijk Geweld en Kindermishandeling een regionale bijeenkomst. Dit gaat over intieme terreur/ femicide.

In het voorjaar wordt er ook een buitententoonstelling over femicide op een drukbezochte plek in Tilburg, aldus Leemhuis.