We zijn nog nooit zo zwaar geweest in Nederland. Zestien procent van de Nederlanders had in 2023 obesitas. Dat komt neer op bijna drie miljoen gevallen. In de laatste veertig jaar zijn de cijfers verdrievoudigd. Op het eerste gezicht zijn dit alarmerende berichten, maar in vergelijking met andere landen doet Nederland het hartstikke goed. Waarom is dit een probleem? Het wordt tijd om het overgewicht te hebben.
De basis
Eerst de feiten op een rijtje:
Vijf voor twaalf
De Landelijke Huisarts Vereniging (LHV) geeft aan dat obesitas een van de redenen is waarom huisartsen het steeds drukker krijgen. Zwaarlijvigheid brengt namelijk enorm veel negatieve gevolgen met zich mee. Dat ondervindt huisarts Claire Leenarts: ‘Het is heel makkelijk om ongezond voedsel te kopen en eten. Gezondere keuzes zijn moeilijker verkrijgbaar. Ook hebben velen niet de juiste kennis over voedsel. Zo kan het zijn dat iemand denkt een gezonde keuze te maken maar dat in werkelijkheid niet doet. Iemand met obesitas krijgt op jonge leeftijd hart- en vaatziekten. Dit kan resulteren in een hoge bloeddruk en cholesterol, suikerziekte en vaatziekten die leiden tot een hartinfarct, beroerte of vaatvernauwingen in de benen met bijvoorbeeld amputaties tot gevolg. Mensen krijgen eerder kanker, artrose, zijn minder vruchtbaar en kinderen met overgewicht worden meer gepest met alle psychologische gevolgen van dien. Er komt bovendien veel vaker depressie en angststoornissen voor dan bij mensen met een gezond gewicht. En dit is nog lang niet alles.’
Is het te laat om hier wat aan te doen? Nee, maar er moet niet te lang gewacht worden met stevige maatregelen. ‘De overheid en verschillende organisaties werken samen aan een plan genaamd het Integraal Zorgakkoord. Dit plan moet ervoor zorgen dat de zorg in de toekomst goed, betaalbaar en toegankelijk blijft. Door samen te werken hopen ze een gezondere toekomst te creëren voor iedereen.’ Aldus het LHV.
Jong geleerd…
Obesitas bij kinderen is een groeiend gezondheidsprobleem. Daarom moet de preventie op jonge leeftijd plaatsvinden. Kinderen met obesitas lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van verschillende gezondheidsproblemen die ook bij volwassenen voorkomen, waaronder diabetes type 2, hoge bloeddruk, hart- en vaatziekten, gewrichtsproblemen, slaapapneu en psychosociale problemen zoals pesten en een laag zelfbeeld. Bovendien hebben kinderen met hevig overgewicht een grotere kans om op latere leeftijd obesitas te ontwikkelen, waardoor de gezondheidsrisico’s gedurende hun hele leven worden vergroot.
Overheidsgewicht
De Nederlandse overheid kan niemand verplichten om gezonder te eten en meer te bewegen. Wél kunnen ze handvaten aanreiken. Zo kwam er in 2018 het nationale preventieakkoord. Hierin werden afspraken gemaakt om roken, overgewicht en problematisch drankgebruik tegen te gaan. In dit akkoord zijn doelen gesteld voor 2040. De Nederlandse overheid wil dat er over zestien jaar maximaal 38 procent van de volwassen Nederlanders overgewicht heeft. Volgens het RIVM hebben de afspraken niet het gewenste effect. Wanneer het preventieakkoord op deze wijze verder wordt uitgevoerd, heeft tegen die tijd 55 procent van de volwassen Nederlanders overgewicht; zonder deze afspraken zal dit slechts drie procent hoger zijn.
Penny wise, pound foolish
Ondanks het tegenvallende akkoord en groeiende obesitascijfers, wordt er in 2024 bezuinigd op ziektepreventie. Waar in 2023 drie miljard werd begroot voor deze sector, is er in Den Haag besloten om dit te reduceren tot een derde van het vorige kalenderjaar. Volgens Ruth Peetom, voorzitter van de Nederlandse GGZ, is bezuinigen op preventieve zorg het domste wat je kan doen. In de Volkskrant opinieerde ze dat bezuinigen op deze sector resulteert in het doorschuiven van de rekening. Penny wise, pound foolish.
Betutteling
Het baart Karen Freijer ook zorgen. Freijer is algemeen manager van Partnerschap Overgewicht Nederland (PON) en zet zich in voor een Nederland zonder overgewicht en obesitas. ‘Wanneer het huidige beleid wordt doorgevoerd, zullen de gezondheidskosten alleen maar hoger worden. We zullen niet alleen maar meer zieken, maar ook ernstig zieken krijgen. Als we hier niets aan doen, zal een vierde van de bevolking in de zorg moeten werken.’ Een van de taken van het PON is het adviseren van de overheid. Ze zitten aan verschillende tafels om de beste aanpak voor deze uitdaging te bespreken. ‘De overheid is voor de collectieve preventie aan zet,’ vertelt Freijer, ‘want we leven nu in een obesogene omgeving. In het huidige Nederland worden we betutteld naar ongezondheid. De consument denkt een keuze te hebben, maar dat kan niet meer. Kijk al naar de supermarkten, tachtig procent valt buiten de schijf van vijf.’
Struisvogelpolitiek
Het probleem is groter dan de supermarkt. Freijer stelt dat de overheid de grootverdieners in Nederland, denk aan Unilever, in staat laat de verkeerde dingen te doen. ‘Deze concerns kunnen zich in een grijs gebied bevinden waardoor health washing mogelijk is. Door een klein vezeltje toe te voegen, krijgen ze een betere nutri-score. Desalniettemin blijft het ongezond.’ Volgens Karen Freijer is er sprake van struisvogelpolitiek. ‘Het niet willen zien van wat het beleid tot nu toe aanricht. Dus niet denken dat je het weet, maar daadwerkelijk de feiten onder ogen zien.’
Europa
Het laatste rapport van de WHO over obesitas in Europa, dat in 2022 werd gepubliceerd, wijst op een groeiend probleem van overgewicht en obesitas. Bijna zestig procent van de volwassenen en bijna een op de drie kinderen in Europa heeft te maken met overgewicht of obesitas. Dit betekent dat veel mensen te zwaar zijn. De pandemie heeft het probleem verergerd, omdat mensen tijdens de lockdowns meer zijn gaan eten en minder zijn gaan bewegen. Hierdoor is het nog belangrijker geworden om actie te ondernemen tegen obesitas.
België
In België speelt hetzelfde probleem. Daar komt de preventie ook niet van de grond. Volgens obesitas-expert Bart van der Schueren moet er een tweesporenbeleid komen. ‘Naast dat de overheid maatregelen neemt om obesitas tegen te gaan, moet er een sociaal besef komen dat overgewicht een probleem is.’ Volgens Van der Schueren is de samenleving zo ingericht dat het lastig is om te sporten en gezond te koken naast werk en een gezin. ‘We hebben iemand nodig die de urgentie benadrukt. Iemand die oplossingen biedt voor de preventie, maar ook voor mensen die op dit moment kampen met overgewicht en obesitas.’
Body positivity
Hoewel sommigen vermoeden dat de body positivity-beweging een rol speelt in de toename van de obesitascijfers, benadrukt Leenarts dat de invloed ervan beperkt is. ‘Een deel van de mensen met overgewicht voelt zich door deze trend wellicht beter over zijn of haar lijf.’
De Nederlandse Stichting Over Gewicht (SOGN) pleit voor een stop op het koppelen van negatieve eigenschappen aan mensen met obesitas. Ze willen dat mensen met obesitas worden gesteund en dat er meer begrip komt voor waarom het zo lastig is om af te vallen. SOGN benadrukt de noodzaak van betere behandelingen en preventieve maatregelen, ondersteund door wetenschappelijk onderzoek. Hoewel de body positivity-beweging zelfacceptatie en zelfrespect promoot, vindt het SOGN het begrijpelijk dat er bezorgdheid kan zijn over de mogelijke tegenstrijdigheid met de strijd tegen obesitas.
Obesitas, een probleem?
Hoewel sommigen vermoeden dat de body positivity-beweging een rol speelt in de toename van de obesitascijfers, benadrukt Leenarts dat de invloed ervan beperkt is. ‘Een deel van de mensen met overgewicht voelt zich door deze trend wellicht beter over zijn of haar lijf.’
De Nederlandse Stichting Over Gewicht (SOGN) pleit voor een stop op het koppelen van negatieve eigenschappen aan mensen met obesitas. Ze willen dat mensen met obesitas worden gesteund en dat er meer begrip komt voor waarom het zo lastig is om af te vallen. SOGN benadrukt de noodzaak van betere behandelingen en preventieve maatregelen, ondersteund door wetenschappelijk onderzoek. Hoewel de body positivity-beweging zelfacceptatie en zelfrespect promoot, vindt het SOGN het begrijpelijk dat er bezorgdheid kan zijn over de mogelijke tegenstrijdigheid met de strijd tegen obesitas.
