Meer gemeenten gaan werken met Gezinsadvocaten, een vernieuwende samenwerking tussen recht en zorg bij complexe scheidingen. Een gezinsadvocaat is een duo van een advocaat en een gedragswetenschapper dat samen ouders helpt om conflicten op te lossen voordat ze bij de rechter belanden. De aanpak is juist bedoeld voor gezinnen waarbij het niet lukt om er samen uit te komen bij scheidingen die dreigen vast te lopen of al zijn geëscaleerd. Na positieve resultaten in Tilburg en de regio Hart van Brabant breidt de aanpak zich nu uit naar steeds meer gemeenten, waaronder ’s-Hertogenbosch, Zuid-Kennemerland, IJmond en Groningen.
Wat de Gezinsadvocaat uniek maakt, is dat een advocaat en een gedragswetenschapper vanaf het begin samenwerken. Samen begeleiden ze gezinnen die dreigen vast te lopen in hun scheiding.
Scheiden zonder strijd
De pilot in Tilburg liet overtuigende resultaten zien. Volgens Ad van Mierlo, programmadirecteur bij het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid in Tilburg Noord-West, is vooral de snelheid waarmee gezinsadvocaten werken van grote waarde.
“De evaluaties laten zien dat er veel winst zit in de snelheid,” zegt hij. “Scheidingstrajecten worden flink korter en het risico op een vechtscheiding wordt kleiner. Kinderen blijven beter in beeld en ouders worden geholpen hun ouderrol goed voort te zetten. Daardoor raken veel minder kinderen in een loyaliteitsconflict.”
Door die aanpak komen kinderen minder vaak in de jeugdzorg terecht en daalt het aantal meldingen bij Veilig Thuis. “Scholen merken dat kinderen beter functioneren en de samenleving profiteert,” zegt Van Mierlo.
Een traject kost gemiddeld €11.000 per gezin, maar levert volgens onderzoek zo’n €17.000 op door lagere kosten voor jeugdhulp en rechtszaken.
Zorg en recht aan één tafel
Wat is het verschil met een gewone echtscheidingsprocedure?
“De traditionele echtscheidingsprocedure gaat zo: je kijkt of ouders het eens kunnen worden, anders ga je naar een advocaat, dan naar de rechtbank, en in de ergste gevallen ben je vijf tot zeven jaar bezig,” vertelt gezinsadvocaat Marjolein Schram. “Wij stappen veel eerder in. Als we zien dat iets spannend kan worden, gaan we direct met ouders in gesprek. En als het toch niet lukt, hebben we afspraken met rechtbanken om snel tot een finale te komen in plaats van een jarenlange strijd. Maar dat is bijna nooit nodig.”
Haar collega Sietske Verbraak vult aan: “Wij kijken niet alleen naar het juridische, maar ook naar het menselijke. Wat hebben ouders nodig? Wat heeft het kind nodig? Dat kan betekenen dat we helpen zoeken naar een huis of een kindercoach inschakelen. We houden de regie over het hele proces, samen met gemeenten en hulpverleners. Daardoor komen we bijna nooit meer bij de rechter.”
Teamwerk en vertrouwen
Volgens Schram is het teamwerk tussen advocaat en gedragswetenschapper cruciaal. “Je doet het echt samen. Soms zeg ik iets als advocaat en dan reageert de gedragswetenschapper met: ‘oh serieus joh?’ En andersom. Doordat we onze expertise meteen delen, verloopt het proces veel makkelijker. Ouders voelen dat we er niet tegenover, maar naast hen staan. Dat wekt vertrouwen.”
Verbraak benadrukt dat het geen mediation is. “We onderhandelen niet, we werken samen. Ouders krijgen stap voor stap de regie over hun eigen leven terug. Dat is altijd het ultieme doel.”
Waarom startte de pilot in Tilburg?
“Tilburg loopt vaak voorop als het gaat om innovatieve ontwikkelingen,” zegt Van Mierlo. “Toen er een gemeente werd gezocht om de pilot te starten, stonden wij daar meteen voor open. Dit was rond 2020 en werd gefinancierd door de Raad voor Rechtsbijstand. Later is de aanpak verbreed naar de hele regio Hart van Brabant, waar het nog steeds draait.”
Nieuwe gemeenten sluiten aan
Het succes in Brabant blijft niet onopgemerkt. “Meerdere gemeenten zijn al bezig met de Gezinsadvocaat en anderen tonen nadrukkelijk interesse,” vertelt Van Mierlo. “Met de landelijke verkiezingen in aantocht is dit hét moment om deze aanpak ook bij de landelijke politiek op de agenda te zetten. De rust die gezinnen ervaren werkt door in de wijk: minder jeugdzorg, minder rechtszaken en meer stabiliteit.”
Volgens Van Mierlo is uitbreiding logisch. “De Gezinsadvocaat laat zien dat het anders kan. Deze aanpak werkt niet alleen voor ouders en hun kinderen, maar ook voor scholen, buurten en de samenleving als geheel.”
Hij benadrukt dat landelijke steun daarbij belangrijk is. “Het zou goed zijn als ministeries zoals JenV en VWS deze werkwijze actief gaan ondersteunen, juist omdat ze helpt om langdurige juridische en jeugdzorgtrajecten te voorkomen. Nu betalen gemeenten nog alle kosten, terwijl de voordelen veel breder worden gevoeld.”
Anders leren kijken naar scheiden
De gezinsadvocaten vinden dat het huidige systeem nog te traditioneel is ingericht. “We leven in een conservatieve samenleving,” zegt Schram. “Veel mensen geloven nog dat een gezin per se uit een vader en moeder moet bestaan, maar dat past niet meer bij deze tijd.”
Verbraak ziet dagelijks wat de verandering oplevert. “Vroeger werd het vaak te zwaar voor alle betrokkenen. Door de inzet van de Gezinsadvocaat is het menselijker geworden. Een rechter kan bepalen wie gelijk heeft, maar wij zorgen dat ouders weer samen verder kunnen. Dat maakt dit werk echt betekenisvol.”
Schram besluit: “Wij zeggen wel eens tegen elkaar: hoe hebben we het vroeger toch in vredesnaam op die andere manier gedaan? Met twee advocaten tegenover elkaar, terwijl de kinderen toekeken. Van het geld dat we toen als advocaten verdienden aan zulke procedures, hadden sommige ouders hun kinderen kunnen laten studeren. Nu gaat die energie eindelijk naar herstel – en dat voelt stukken beter.”
De Gezinsadvocaat in cijfers
• Eerste pilot: 2020 (Tilburg)
• Financiering: Raad voor Rechtsbijstand (vanaf 2020)
• Grote pilot: juli 2021 – december 2022 (Hart van Brabant, 11 gemeenten)
• Gemiddelde kosten per traject: €11.000
• Gemiddelde besparing per traject: €17.000
• Nieuwe regio’s: ’s-Hertogenbosch, Zuid-Kennemerland, IJmond en Groningen
• Doel: uitbreiding en structurele samenwerking tussen recht en zorg
