Terwijl Nederland kampt met een woningtekort van meer dan 400.000 huizen, blijft een weinig bekende regel uit het bestemmingsplan nieuwe bouwprojecten dwarszitten: de spuitzone. Die beschermingszone van vaak 50 meter rondom landbouwgrond moet omwonenden beschermen tegen het gebruik van pesticiden, maar geldt óók voor boeren die helemaal niet spuiten. Daardoor lopen talloze woningprojecten vast nog vóór er een schop de grond in gaat.

Een spuitzone is de veiligheidsafstand tussen landbouwgrond en plekken waar mensen wonen of verblijven, zoals huizen, scholen of speeltuinen. Die zone met een straal van 50 meter, moet omwonenden beschermen tegen verwaaide of lekkende pesticiden. Maar de regel geldt ook als boeren helemaal niet spuiten. Zodra het bestemmingsplan het gebruik van bestrijdingsmiddelen toestaat, geldt er een verplichte spuitzone.

Woningen niet gebouwd

Die juridische lijn zorgt in de praktijk voor vervelende situaties. Gemeenten willen woningen bouwen, maar kunnen dat niet omdat de bouwlocatie binnen 50 meter van een agrarisch perceel valt. Zelfs als de boer daar enkel gras laat groeien of koeien laat grazen, mag er zonder uitzondering niet gebouwd worden.

“Een gemeente kan in theorie aantonen dat er niet gespoten wordt door een boer, maar dat is ontzettend lastig,” zegt Goumans. “Je moet dan namelijk bewijzen dat het landbouwgebruik niet zal veranderen. En die lat ligt hoog. Projectontwikkelaars en boeren raken daardoor verstrikt in eindeloze juridische rompslomp.”

Spuitzone automatisch in bestemmingsplan

Wie in Nederland een bestemmingsplan opstelt, moet rekening houden met de maximale gebruiksmogelijkheden bij landbouwgrond.

“Het gaat niet om wat een boer feitelijk doet, maar wat hij kan doen,” legt Peter Goumans, advocaat, uit. Hij is gespecialiseerd in agrarisch recht en begeleidt vrijwel alle Nederlandse gemeenten bij vraagstukken rond spuitzones. “De Raad van State heeft bepaald dat gemeenten moeten uitgaan van het meest ruime gebruik: als het bestemmingsplan teelt en spuiten van pesticiden toestaat, dan moet je een spuitzone opnemen. Alleen in hele uitzonderlijke situaties kun je daarvan afwijken.”

“Gemeenten kunnen niet simpelweg opleggen dat een boer niet spuit,” legt Goumans uit. “Dat zou zijn gebruiksrechten beperken. Zo blijft het systeem muurvast, terwijl veel boeren hun spuitrechten juist graag zouden verkopen aan projectontwikkelaars.”

Projectontwikkelaars nemen risico’s

Sommige projectontwikkelaars kiezen ervoor om ondanks in de weg liggende spuitzones toch te bouwen, in de hoop dat een rechter achteraf begrip toont voor het woningbelang. “In de praktijk gebeurt dat steeds vaker,” zegt Goumans. “Ze bouwen binnen een spuitzone en dwingen vervolgens via de rechter af dat de boer moet stoppen met spuiten vanwege de volksgezondheidsrisico’s. De boer krijgt dan hooguit een kleine vergoeding, maar verliest wel zijn vrijheid om te spuiten op zijn eigen grond.”

Dit leidt volgens Goumans tot een nieuwe bron van spanning op het platteland. “Boeren zijn overvallen door juridische besluiten waar ze nooit zelf voor hebben gekozen. Ondertussen stagneert de woningbouw ook nog eens door alle regels.”

Een systeem dat vastloopt

Goumans waarschuwt dat de kwestie de komende jaren kan uitgroeien tot een crisis van hetzelfde kaliber als stikstof. “Als we niets doen, lopen duizenden bouwplannen in de toekomst vertraging op.”, “De woningnood is urgent, maar dit systeem is niet gemaakt op de toekomst. Het beschermt theoretische risico’s, terwijl de feitelijke situatie vaak heel anders is.”

Volgens Goumans ligt de oplossing in het juridisch vastleggen van spuitrechten. “Als een boer vrijwillig afstand doet van het recht om te spuiten en daarvoor een goede vergoeding krijgt, kan de spuitzone komen te vervallen. Dan ontstaat er ruimte voor woningbouw, zonder dat boeren benadeeld zijn.”

Woningnood vraagt om herziening

Het idee van verhandelbare spuitrechten is in Den Haag nog nauwelijks besproken, maar zou volgens juristen en gemeenten een enorme stap voorwaarts kunnen zijn. Boeren die duurzaam werken of biologisch telen, kunnen zo een zakcentje verdienen terwijl er nieuwe woningen bij komen in Nederland.