53 jaar na het bloedbad van Bloody Sunday staat er eindelijk iemand voor de rechter. In Belfast is deze week het proces begonnen tegen een Britse soldaat, beschuldigd van twee moorden en vijf pogingen tot moord tijdens een vreedzame burgerrechtenmars in Londonderry op 30 januari 1972. “Voor de nabestaanden is het eindelijk genoegdoening en gerechtigheid.”

Van vreedzaam protest naar bloedbad 

De demonstratie begon als een vreedzame mars door de straten van Londonderry. Duizenden mensen protesteerden tegen het stelselmatig discrimineren van katholieken door de overheid, vermeldt Joost Augusteijn, historicus gespecialiseerd in politiek geweld in Ierland. “In dat protest werden uiteindelijk dertien mensen door het leger doodgeschoten en nog een groot aantal mensen verwond.” Het bloedbad werd wereldwijd veroordeeld en groeide uit tot een van de grootste schandalen van het Noord-Ierse conflict. 

Anonimiteit rondom ‘soldaat F’ 

De echte naam van de soldaat die soldaat die voor de rechtbank moet verschijnen wordt geheim gehouden. Ook verschijnt de soldaat in de rechtszaken achter een gordijn. Augusteijn: “Dit is zo’n gevoelige kwestie, en er zijn nog steeds mensen die geweld gebruiken. Men is bang dat deze soldaat vermoord wordt door mensen die nog steeds heel erg boos zijn over wat er is gebeurd.” Hierdoor wordt hij benoemt als ‘soldaat F’. 

Van vrijspraak tot excuses: de lange weg naar vervolging  

Maar waarom wordt ‘soldaat F’ nu pas voor de rechter gesleept? Augusteijn: “In de jaren 70 werd door de overheid oorspronkelijk onderzoek gedaan en geconcludeerd dat het leger rechtmatig had gehandeld. Dus dat deze mensen terecht waren doodgeschoten, omdat ze bijvoorbeeld op het leger zouden hebben geschoten of iets dergelijks.” Dit onderzoek is pas in 1998 afgelopen.  

Nabestaanden van slachtoffers waren ontevreden over deze uitspraak. Naar aanleiding van deze ontevredenheid is een nieuw onderzoek gestart door de Britse Overheid wat bijna tien jaar geduurd heeft. “Hier kwam in 2010 uit dat het leger wel degelijk onschuldige burgers had doodgeschoten. Daar kwam daarna een excuus van de premier van Groot-Brittannië op.”

Na deze uitspraak moest nog onderzocht worden wie hier dan verantwoordelijk voor was. Uiteindelijk zijn er vijf soldaten beschuldigd. Waarom deze soldaten niet allemaal vervolgd worden is niet duidelijk, zegt Augusteijn. 

Sterk bewijs, maar politieke gevoeligheid  

Er is in het onderzoek door de overheid veel materiaal verzameld. Zelfs medesoldaten van ‘soldaat F’ hebben verklaringen afgelegd die in zekere mate ook beschuldigend zijn voor de soldaat, vermeldt Augusteijn. Over de uitkomst van de zaak zegt hij het volgende: “Dit bewijsmateriaal betekent dat de waarschijnlijkheid dat hij veroordeeld wordt best wel redelijk groot is. Aan de andere kant is het natuurlijk wel lastig voor de overheid als een soldaat berecht wordt omdat het slecht afstraalt op het leger. Dit heeft impact op de bereidheid van mensen om te doen wat de overheid van hen vraagt.”  

Hij voegt toe: “Het zal ook een zekere verantwoordelijkheid van de overheid met zich meebrengen. Want als de soldaat schuldig is, wie heeft hem dan aangestuurd? Hebben de soldaten zelf bedacht dat ze dit gingen doen? Of heeft de overheid instructie gegeven om te schieten op onschuldige burgers? Het kan allerlei escalatie in zich hebben die de uitslag belangrijk maakt, waarvan een rechter zich heel bewust zal zijn. Dit mag natuurlijk de rechtsspraak niet beïnvloeden maar dat doet het toch ook een beetje als het publieke gesprek daarover gaat.”  

Een stap richting gerechtigheid  

Over de nabestaande zegt Augusteijn tot slot: “Voor de nabestaanden is het eindelijk genoegdoening en gerechtigheid. Hier zoeken zij naar voor de slachtoffers en nu is er eindelijk iemand die verantwoordelijk gehouden kan worden. De rechtszaak loopt nog, dus er is nog niemand veroordeeld. Maar het feit alleen al dat er iemand uiteindelijk voor het gerecht komt, dat is voor hen een grote genoegdoening.”