Feministe en schrijfster Stella Bergsma kent het gevoel maar al te goed. “Je staat in de supermarkt, pakt een product en ineens bekruipt je het idee dat iemand je bekijkt. Dat is voor veel vrouwen een herkenbaar moment,” zegt ze. “Dat ongemakkelijke gevoel laat je niet meer los. En precies dat is wat creepshots doen: ze veranderen gewone situaties in iets onveiligs.”

Wat zijn creepshots?

Creepshots zijn stiekem gemaakte foto’s of video’s van vrouwen, vaak in supermarkten, winkels of het openbaar vervoer. Er wordt ingezoomd op het lichaam, zonder toestemming en meestal met een seksuele lading. De beelden belanden in besloten chatgroepen, waar ze worden gedeeld en beoordeeld. Het probleem is niet alleen dat het gebeurt, maar dat het effect groot is.

Veel vrouwen vertellen dat ze zich opeens bewust zijn van elke beweging, dat ze anders gaan lopen of zich anders kleden. Zelfs alledaagse plekken voelen niet meer vanzelfsprekend veilig. En het gaat niet alleen om volwassen vrouwen: ook jonge meiden zijn doelwit. Meisjes van zestien die nietsvermoedend aan het shoppen of op vakantie zijn, kunnen ongewild gefotografeerd of gefilmd worden.

Ella’s verhaal

Ook Ella (niet haar echte naam) uit Eindhoven maakte het mee. Ze was vijftien en op vakantie in Zuid-Frankrijk. Tijdens een warme zomerdag wandelde ze richting een berg naast de camping. Aan de voet daarvan lag een restaurant met een open keuken, waar de koks door de ramen zichtbaar waren. Ella droeg een bikini met een rokje toen ze voorbijliep.

“Op een gegeven moment zag ik dat één van de koks zijn telefoon op mij richtte,” vertelt ze. “Hij keek me recht aan, schrok, en trok zijn telefoon snel terug.” Pas later, toen ze van anderen hoorde over het fenomeen creepshots, besefte Ella dat de man waarschijnlijk foto’s van haar had gemaakt. “Ik voelde me ineens vies bekeken. Alsof ik iets verkeerd had gedaan, terwijl ík het slachtoffer was.”

‘Pak de macht terug’

Stella Bergsma, schrijfster en opiniemaker, vindt dat vrouwen niet alleen bescherming moeten zoeken, maar ook zelfvertrouwen moeten tonen. “Ik ben daar een beetje dubbel in,” zegt ze. “Aan de ene kant vind ik het gedrag van mannen die creepshots maken afschuwelijk en strafwaardig. Aan de andere kant wil ik dat vrouwen zich er niet klein door voelen.”

Volgens haar ligt de macht bij degene die gefilmd wordt. “Eigenlijk moet je er schijt aan hebben. Dan denk ik: heb je een foto van me gemaakt? Kan mij het schelen.” Tegelijkertijd benadrukt ze dat het gedrag van mannen niet onbestraft mag blijven. “Ze moeten ophouden met vrouwen te reduceren tot beelden. Dat draait allemaal om macht.”

Die machtsstructuur kunnen vrouwen deels zelf doorbreken, zegt ze, door minder waarde te hechten aan naaktheid en meer aan de daad zelf. “Wel aan de daad, maar niet aan het naakt,” stelt ze. “Camera’s lijken me een goed idee, terugfilmen ook. Dan heb jij ook macht.”

Ze gelooft dat openlijk aanspreken, filmen en ‘name and shame’ een krachtig middel kunnen zijn. “Dan voelen ze hoe het is als iemand jouw beeltenis afpakt.” Uiteindelijk pleit Bergsma voor minder schaamte en meer zelfvertrouwen. “Als vrouw moet je het niet te zwaar maken, zodat het geen macht over je krijgt. Alleen dan haal je de angel eruit.”

Hoe wordt hiermee omgegaan?

De wet verbiedt het maken van beelden zonder toestemming als die een seksuele lading hebben. Toch blijkt dat in de praktijk moeilijk te bewijzen. In openbare ruimtes is intentie lastig aan te tonen, waardoor veel daders ongestraft blijven.

Winkels proberen het probleem inmiddels serieuzer te nemen. Zo zijn bij Albert Heijn trainingen gestart waarin medewerkers leren signalen van creepshots te herkennen. Toch is de bekendheid met het fenomeen nog beperkt. Uit cijfers van de politie blijkt dat het aantal meldingen laag blijft, mede omdat slachtoffers zich schamen of niet zeker weten wat ze hebben gezien.

* Ella is anoniem, echte naam is wel bekend bij de redactie