Veel Nederlanders weten niet dat ze alleen in hun eigen gemeente kunnen stemmen met hun stempas. Wie op de dag van de Tweede Kamerverkiezingen ergens anders is, moet vooraf een aparte kiespas aanvragen, een omslachtig proces waar weinig kiezers van op de hoogte zijn. Waarom is dat eigenlijk zo geregeld?

Terwijl Nederland zich voorbereid op de Tweede Kamerverkiezingen, denken veel kiezers dat ze overal in het land hun stem kunnen uitbrengen. Toch is dat niet het geval. Met de standaard stempas die iedereen per post ontvangt, kun je alleen stemmen binnen de gemeente waar je staat ingeschreven. Wie bijvoorbeeld in Eindhoven woont maar in Amsterdam werkt, kan niet zomaar onderweg zijn stem uitbrengen.

Dat kan alleen met een kiespas, een speciale stempas die je bij je gemeente moet aanvragen. Daarmee kun je in elke gemeente van Nederland stemmen. Handig voor bijvoorbeeld studenten die niet in hun woonplaats zijn op de verkiezingsdag. Toch weten maar weinig mensen van het bestaan van die pas, laat staan hoe je die aanvraagt.

‘Ongeldigheids-register zou te groot worden’

Volgens Anita Pronk van de Kiesraad is de reden dat je alleen in je eigen gemeente kunt stemmen vooral praktisch van aard. “Elke stempas heeft een eigen volgnummer. Als een stempas kwijtraakt of vervangen moet worden, moet die ongeldig kunnen worden verklaard. Dat gebeurt door het volgnummer op te nemen in een register van ongeldige stempassen,” legt ze uit.

“Als er één landelijk register zou zijn, zou dat enorm groot worden en dit is veel te omslachtig om bij te houden. Daarom heeft elke gemeente een eigen register. Om te voorkomen dat een ongeldige stempas toch elders wordt gebruikt, mag je met je gewone stempas alleen binnen je eigen gemeente stemmen.”

Kiespas: handig, maar niet eenvoudig

Wie in een andere gemeente wil stemmen, kan dus een kiespas aanvragen. Dat kan schriftelijk of bij de balie van de gemeente, maar moet meestal ruim voor de verkiezingsdag gebeuren. De procedure verschilt per gemeente, en de aanvraagtermijnen zijn zeer strikt.

Sinds 2010 mogen kiezers bij gemeenteraads- en landelijke verkiezingen al zelf kiezen bij welk stembureau binnen hun eigen gemeente ze stemmen. Toch is de stap naar vrij stemmen door het hele land volgens Pronk nog te ingewikkeld, vanwege de administratie en de controle op geldige stempassen.

Onbekend en omslachtig

Dat de kiespas relatief onbekend is, komt volgens verkiezingsdeskundigen door de beperkte communicatie. Veel mensen ontdekken pas dat je alleen binnen je eigen gemeente kunt stemmen als ze al bij het stembureau staan.

Vooral werkenden en studenten die zich op de verkiezingsdag buiten hun gemeente bevinden, lopen door het huidige systeem hun stemrecht mis. “Dat is zonde,” zegt Pronk. “Het systeem werkt goed, maar het kan een stuk gebruiksvriendelijker en duidelijker.”