Tijdens de Tweede Kamerverkiezingen van 2023 behaalde de PVV 37 zetels. Dat zijn er 20 meer dan in 2021. De conservatieve partij won hierdoor voor het eerst ooit de verkiezingen. Wie denkt dat dit te maken heeft met de vergrijzing heeft het mis. Ook onder jongeren werd de PVV het grootst. Eerder stemden de jongste generaties juist voor vernieuwing, verandering en groei. Voor het eerst in de geschiedenis is niet de oudste, maar juist de jongste generatie conservatiever geworden. 

Socioloog Kita Muis is een van de onderzoekers die deze verschuiving opmerkte. Samen met 175 onderzoekers uit 47 EU-landen werkt ze aan ‘The European Values Study’, een grootschalige vragenlijst over gedeelde normen en waarden binnen Europa. In een podcast van de Universiteit van Nederland deelt ze de inzichten uit haar onderzoek.

Bye, bye bubbels

The European Values Study ontstond in de jaren tachtig en dat is niet zonder reden. ’’We leefden tot die tijd in een filterbubbel van de fifties: hoe conservatief of progressief je was, werd bepaald door de groep waartoe je behoorde. Je was protestant, sociaaldemocraat, katholiek of liberaal en iedere groep had een beetje zijn eigen wereld. Ze hadden gedeelde sportverenigingen, kranten, omroepen en een eigen politieke partij’’, vertelt Kita.

Omdat mensen in hun eigen bubbel leefden, kwamen groepen elkaar nauwelijks tegen. Toen de samenleving veranderde en geloof een minder prominente rol kreeg, vervaagde ook de normen, waarden en kaders die hierbij hoorden. De veilige bubbels waarin mensen leefden, barstten uiteen. Maar hoe bepaal je wat je normen en waarden zijn als je geen richtlijnen hebt van de kerk of een andere groep? Precies dat vroegen de onderzoekers die Kita voorgingen zich af en zo ontstond in 1981 The European Values Study. Elke 9 jaar vindt er een peiling plaats om in beeld te brengen hoe progressief of conservatief onze samenleving is.

Conservatief of progressief? Zo herken je het verschil

Tijd voor een opfrisser, want wat is eigenlijk het verschil tussen progressief en conservatief? Kita legt uit: ‘’Als we het hebben over conservatieve mensen denk je eerder aan mensen die religieus zijn, veel belang hechten aan het gezin, de kerk, of het conformeren aan een groep en juist niet te veel verschillend willen.’’ Progressiviteit daarentegen omvat een open houding ten opzichte van verschillende denkwijzen, een focus op de toekomst, en de wens om te verbeteren.

Tussen je 15e en je 25e levensjaar ontwikkel je normen en waarden. Deze worden bepaald door de omstandigheden waar je in leeft. Als je opgroeit in een veilige en welvarende samenleving sta je meer open voor andere denkbeelden. Tot nu toe zagen onderzoekers vaak: hoe jonger een generatie, hoe progressiever. ‘’Elke jonge nieuwe generatie had het beter voor elkaar dan de oudere generatie en daardoor werden ze ook een stuk progressiever’’, zegt Kita hierover.

Generatie na generatie werden we steeds progressiever, maar deze stijgende lijn zet niet verder door bij millennials, de generatie geboren tussen 1990 en 1999. ‘’De jongste generatie is net wat minder progressief dan de generaties daarvoor en dat is tegen onze verwachtingen in’’, vertelt Kita. De onderzoekers merken dit niet alleen aan de normen en waarden van de generatie, maar ook aan het afnemende vertrouwen in de democratie.

Onzekerheid en stabiliteit: deze generatie worstelt meer dan ooit

De tijd en context waarin je opgroeit, vormt je en de jongste generatie krijgt te maken met veel uitdagingen. Dilemma’s waar zij mee worstelen zijn bijvoorbeeld de diploma-inflatie. Dat houdt in dat veel mensen hoger opgeleid zijn waardoor een diploma minder waard wordt. Als jongeren een baantje hebben krijgen ze te maken met onzekere contracten. Ook de huidige woningmarkt maakt het deze generatie niet makkelijk. Een huis kopen is een grote uitdaging. Waar de babyboomers rond hun dertigste al lang een woning hadden, is dit voor de millennial niet het geval. Hierdoor is het moeilijk om kapitaal en vermogen op te bouwen.

Elke generatie heeft zijn eigen moeilijkheden, dus ook de millennials. Je zou kunnen zeggen dat dat er nou eenmaal bijhoort. Maar hoe kan het dan dat millennials de eerste zijn waarbij deze moeilijkheden zorgen voor een conservatieve denkwijze en minder vertrouwen in de democratie? Vroeger konden mensen zich vasthouden aan de stabiliteit van de groep. Het was toen duidelijker waar je bij hoorde en wat er van je werd verwacht. Maar door de ontwikkelingen in de samenleving vervaagt deze stabiliteit en zekerheid. 

‘’We zien bijvoorbeeld een globalisatie wat immigratie met zich meebrengt waardoor nationale identiteit onder druk staat’’, vertelt Kita. Daarnaast lijken we van de ene crisis in de andere te vallen: de klimaatcrisis, vluchtelingencrisis, woningcrisis en alsof dat nog niet genoeg is, komen daar zaken zoals de toeslagenaffaire en de boerenprotesten bovenop. Kita: ‘’Het is onzeker door wie en hoe we eigenlijk bestuurd worden. Kunnen we onze bestuurders wel vertrouwen of zijn ze corrupt? Zelfs dingen die heel zeker leken zoals genderidentiteit zijn ook fluide geworden.’’ 

Op zoek naar houvast

Alle veranderingen gaan snel voor jongeren, die eigenlijk behoefte hebben aan zekerheid. Kita: ‘’ Dat zorgt voor een zoektocht naar stabiliteit en autoriteit waardoor ze dus conservatiever en autoritairder worden.’’ Dit zie je niet alleen terug in de normen en waarden van jongeren, maar ook op hun stembiljet. Populistische en conservatieve partijen worden populairder onder jongeren. ´´Als er deze verkiezingen alleen jongeren gestemd hadden, had de PVV nog een zetel extra gehad’’, zegt Kita.

Volgens Kita en de andere onderzoekers is dit een logisch signaal van afnemende veiligheid en welvaart. Zolang onzekerheid onder jongeren sterk blijft, verwachten ze dat deze trend zich verder doorzet. ‘’Die onzekerheid en complexiteit valt natuurlijk wel op te lossen. Bijvoorbeeld als het makkelijk wordt om een woning te vinden, je een stabiele baan kunt krijgen en een vast contract. Als jongeren meer stabiliteit vinden zullen ze ook weer meer openstaan voor verandering’’, aldus Kita.