De uitslag van de landelijke verkiezingen in oktober en de nasleep ervan, zal zeker invloed hebben op de gemeenteraadsverkiezingen in maart, denken zowel hoogleraar Kees Aarts als Max Kruijf, lijsttrekker van Lokaal Tilburg. “De gemeentelijke verkiezingen zullen een reactie zijn op de mogelijke landelijke coalitie die zich gaat vormen”, vertelt Aarts, Hoogleraar Politieke Instituties en Gedrag aan de Rijksuniversiteit Groningen.
Na de val van het kabinet zijn er vervroegd landelijke verkiezingen in oktober. Vijf maanden vóór de gemeenteraadsverkiezingen in maart 2026. Twee verkiezingen die dicht achter elkaar plaatsvinden. “Als gemeenteraadsverkiezingen vóór landelijke verkiezingen plaatsvinden, functioneren ze als peiling. Maar zijn ze erna, dan worden ze meer een reactie op de landelijke uitslag of het verloop van de kabinetsformatie”, aldus Aarts.
De vraag voor lokale partijen is of deze landelijke invloed positief of negatief uitpakt voor hen. Max Kruijf van Lokaal Tilburg ziet twee mogelijke scenario’s: “Voor ons kan dat op twee manieren uitpakken. Als men tevreden is over de formatie en de landelijke politiek, dan blijft de kiezer hangen in het landelijke belang en stemmen ze mogelijk niet op lokale partijen. Als het slecht gaat met de formatie, kan de kiezer juist afstand nemen van de landelijke politiek en bewust kiezen voor een lokale partij.”
Toch verwacht Aarts niet dat lokale fracties minder stemmen zullen krijgen. “De afgelopen 30 en 40 jaar zijn er steeds meer lokale lijsten bijgekomen die groot zijn. De grote landelijke partijen spelen een belangrijke rol maar geen hoofdrol meer”, vertelt Aarts. Volgens hem is landelijk éénderde van alle verdeelde gemeenteraadszetels van een lokale partij. “Ik denk niet dat de landelijke verkiezingen een negatief effect hebben op de lokale partijen. Het zou juist in hun voordeel kunnen werken. Iedereen die een hekel heeft aan de landelijke politiek zal op een lokale partij stemmen.”
Landelijke thema’s sijpelen soms door naar de gemeente
De campagne en de gemeenteraadsverkiezingen blijven in de kern lokaal. “Landelijke politiek heeft meestal weinig te maken met gemeentelijke kwesties”, zegt Aarts. “De gemeenteraad heeft een eigen arena. Maar er is een belangrijke uitzondering volgens Aarts, en dat is immigratie. “Bij de vorige verkiezingen was dat een groot thema, en omdat het beleid lokaal moet worden uitgevoerd, duikt het ook op gemeentelijke agenda’s op.”
Max Kruijf van Lokaal Tilburg onderschrijft dat beeld. “Ik vrees dat landelijke thema’s als migratie en de kabinetsformatie toch doordringen in de campagne. Het is een makkelijke manier voor partijen om zich te profileren, maar vaak gaat de gemeente er niet eens over”, legt Kruijf uit. Volgens hem wordt er in de gemeentelijke campagnes veel gepraat over asielopvang. “Maar vanwege de landelijke Spreidingswet zijn gemeenten verplicht mensen op te vangen. Dan heeft het weinig zin om het erover te hebben alsof je daar als gemeente nog in kan kiezen. Dat is niet zo.”
“Bang dat het ondergesneeuwd raakt”
Volgens Kruijf bestaat het risico dat lokale thema’s ondersneeuwen. “In Tilburg spelen serieuze vraagstukken, zoals mobiliteit. Het college wil wegen versmallen en afsluiten, maar dat leidt tot meer autodrukte”, vertelt Kruijf. Hij is bang dat zo’n onderwerp verwatert in de campagne. “Omdat mensen pas later de gevolgen zullen merken zal het deze verkiezingen iets wat ondergesneeuwd raken en dat is jammer.”
“In dit geval denk ik dat de formatie nog niet is afgerond als de gemeenteraadsverkiezingen komen”, legt Aarts uit. Hij verwacht dat er wel een reactie te merken is in de gemeenteraadsverkiezingen van maart, wat dus enige invloed heeft op de uitslag. Hij geeft een voorbeeld: “Stel nou dat de PVV flink wat zetels haalt en ze worden verder genegeerd bij de kabinetsvorming. Dan biedt de gemeenteraadsverkiezing een kans voor de kiezers om te laten weten hoe ze dat opvatten. Gaan ze terug naar andere partijen, of gaan ze massaal achter de PVV staan.”
