Wat voor kabinet gaat Nederland krijgen? Wordt het een ‘ouderwets’ meerderheidskabinet, een gedoogkabinet of wordt er gekozen voor de meer ‘exotische’ varianten, zoals een extraparlementair kabinet of een zakenkabinet. Wat houden deze vormen precies in?

Extraparlementair kabinet
“Dat is een vorm die kennen wel wel enigszins. In de jaren 50 en 60 hebben we dat gezien”, zegt parlementair historicus Bert van den Braak. “Je maakt een regeerakkoord met alleen afspraken over belangrijke kwesties, bijvoorbeeld stikstof, asiel en de economie. Over de rest moet de Kamer beslissen.” Toch komen bij zo’n kabinet ook andere problemen kijken. Een kabinet spreekt met één mond, dus de ministers moeten het ook met elkaar eens zijn.

Daarnaast heeft de Kamer meer vrijheid om beleid aan te passen. Dat kan ook beleid zijn waar de minister het niet mee eens is: “Een minister is nooit verplicht om iets uit te voeren. Dus de Kamer kan zeggen: ‘Je moet dan doen, anders sturen we je weg.'”

Kabinet Den Uyl was voor een deel extraparlementair. “De linkse partijen bonden zich wel aan het kabinet, maar de christendemocraten vonden het goed om ministers te leveren, maar steunden niet alles. Heel veel moest onderhandeld worden gedurende de kabinetsperiode. Er waren hele lange ministerraden nodig om overeenstemming te vinden. Effectief was dat kabinet lang niet altijd.”

Zakenkabinet
Een vorm waar Pieter Omtzigt voor pleit is een zakenkabinet. “Dat klinkt misschien simpeler dat het lijkt”, zegt Van den Braak. “Het bestaat in verschillende vormen. Het is een kabinet dat helemaal buiten de politiek wordt gevormd, bijvoorbeeld door ambtenaren, rechters of deskundigen.” Minister in zo’n kabinet zijn niet lid van een politieke partij. In Nederland is er niet eerder een zakenkabinet geweest. “Zo’n kabinet is eigenlijk ondenkbaar in Nederland, want de ministers moeten een politieke richting hebben, anders wordt het direct weggestuurd.”

“Als het mensen zijn die geen lid zijn van een partij, moeten ze toch enigszins overeenstemming hebben over wat ze willen. Als je een deskundige hebt vanuit de milieusector kijkt die heel anders dan een deskundige uit de landbouw.”

Gedoogkabinet
De VVD ziet het niet zitten om een kabinet te stappen door het zetelverlies. Wel willen ze een rechts kabinet gedogen. “In 2010 is er met de PVV een gedoogakkoord gesloten. Daarin stonden standpunten waar de PVV zich in konden vinden”, vertelt Van den Braak. Bij een gedoogconstructie levert een partij geen ministers, maar maakt wel afspraken met de kabinetspartijen. “Nadeel is vooral onzekerheid. Er zijn punten waar de gedoogpartner niet voor stemt en dan moet je steun zoeken bij de oppositie. In een regeerakkoord leg je dat normaal vast, maar bij een gedoogconstructie is dat niet zo.”

“Voordeel is dat oppositie en de Kamer iets meer inspraak hebben. Dan heb je nog de Eerste Kamer, daar moet je ook nog meerderheden gaan vinden. Vanuit het centrum is dat natuurlijk veel makkelijker, dan vanuit flanken. Bij Rutte II met de VVD en de PvdA was het makkelijker voor D66 en ChristenUnie om steun te geven. Dat is voor GroenLinks/PvdA nu veel ingewikkelder om een PVV-kabinet te gaan steunen.” Tussen de rechtse PVV en de linkse GroenLinks/PvdA zijn veel meer verschillen dan met D66 of de ChristenUnie.

Voorspelling
Wat voor kabinet er gaat komen is nog niet duidelijk. Van den Braak denkt dat er een minderheidskabinet gaat komen met een gedoogconstructie. “Dan gaat de VVD of de PVV gedogen. Dan krijgen we een soort variant zoals in Rutte 1, toen de PVV een kabinet gedoogde met de VVD en het CDA.” Toch is een ding voor Van den Braak duidelijk: het gaat nog even duren voordat er een kabinet komt. “Een van de belangrijkste uitkomsten van de verkiezingen is dat het land ontevreden is dat alles stil ligt. Misschien dat politici daarin moeten zien dat er urgentie nodig is.”