Extinction Rebellion (XR) demonstreerde afgelopen zaterdag op de A12 in Den Haag. De politie rechtvaardigde het gebruik van waterkanonnen en andere controlemiddelen als noodzakelijk om de openbare orde en veiligheid te waarborgen, terwijl XR en hun advocaat Willem Jebbink kritiek uitten op de harde aanpak: “de demonstranten worden beperkt in hun recht.”

Politiegeweld of procedure?

Extinction Rebellion (XR) demonstreerde afgelopen zaterdag op de A12 in Den Haag tegen de subsidie van fossiele brandstoffen. De politie grijpt soms hard in bij deze demonstraties. De geweldstoepassing van de politie tijdens de demonstraties van XR is niet nieuw. In 2024 gebruikte de politie bijvoorbeeld een ‘bokkenpoot’, een instrument waarbij de pols pijnlijk wordt gebogen, en een ‘neusklem’, waarbij de neus krachtig en zeer pijnlijk omhoog wordt gezet. Ook drukt de politie soms vingers in de ogen van rebellen. Dit doen ze onder de naam ‘pijnprikkels’ geven. De reden hiervoor is om demonstranten sneller te laten vertrekken of verplaatsen. Zaterdag beval de burgemeester de rebellen om van de snelweg naar het Malieveld te verplaatsen. Twee studenten journalistiek waren aanwezig bij de demonstratie voor een schoolopdracht. Volgens hen verliep deze demonstratie chaotisch. “Bij het Malieveld stonden de mensen die niet ‘opgepakt willen worden’ en bij de A12 zaten de mensen die bewust deze grens opzochten. Op een gegeven moment liepen deze groepen door elkaar en werd het onrustig.”

Wet openbare manifestatie

Volgens de wet heeft iedereen het recht om te demonstreren, tenzij het een gevaar voor de openbare orde, veiligheid of gezondheid vormt. Daarnaast mag je alleen demonstreren wanneer je een vergunning hebt aangevraagd. De enige die een demonstratie mag stopzetten, is de burgemeester van de gemeente waar de demonstratie plaatsvindt.

Dilemma

Het probleem bij de demonstratie van afgelopen zaterdag, en andere demonstraties van XR, is een tweestrijd tussen het grondrecht en het handhaven van de openbare orde. Het bezetten van een snelweg kan worden gezien als een gevaar voor de openbare orde en veiligheid. De burgemeester mag de demonstranten dus vorderen om te vertrekken of zich te verplaatsen. Als demonstranten deze aanwijzingen niet opvolgen, mag er geweld worden toegepast. De politie moet het gebruik van geweld altijd verantwoorden en het toepassen van geweld moet passend zijn. Volgens Jebbink en XR gebeurt dit nu te weinig.

“Zolang er geen geweld is, is er geen reden om geweld toe te passen.”

Irritatie bij de politie

De politie handhaaft toch op deze manier, mogelijk omdat er geen debriefing is over het toegepaste geweld, aldus Jebbink. “De politie is denk ik ook al enige tijd geïrriteerd doordat het OM heeft besloten om rebellen niet meer strafrechtelijk te vervolgen als het een keer écht fout ging. Er is al onderbezetting bij de politie en zulke demonstraties vergen veel tijd en inzet. Zij zullen ook denken: wij worden ingezet, en het OM doet niks.” De politie heeft helaas besloten geen commentaar te geven op de gestelde vragen.

Vervolg(ing)

In een persbericht uit 2023 meldde het Openbaar Ministerie (OM) dat zij demonstranten niet meer strafrechtelijk vervolgen. Tijdelijke aanhoudingen, zoals afgelopen zaterdag toen ongeveer 700 mensen werden aangehouden, worden uitgevoerd met het doel “de strafbare blokkade te beëindigen”. Meestal worden de aangehouden rebellen kort daarna vrijgelaten. Toch zijn er na de demonstratie enkele rebellen aangehouden. Zij worden verdacht van het bekladden van de A12 en het belemmeren van politiewerk. In de toekomst worden rebellen mogelijk toch weer aangehouden en strafrechtelijk vervolgd. Zowel David van Weel, minister van Justitie, als Judith Uitermark, minister van Buitenlandse Zaken, willen dat de wet wordt aangepast zodat het bezetten van infrastructuur zwaarder wordt gestraft.

“Als ze in de toekomst zwaarder gaan optreden, zal dat in ons voordeel werken. Misschien komt de repressie dan aan het licht.”

De demonstratie van afgelopen zaterdag heeft wederom laten zien dat de demonstranten van XR en de autoriteiten moeten zoeken naar een manier om hun doelen te bereiken, zonder elkaars veiligheid of rechten in gevaar te brengen.