Toen Paus Leo XIV voor het eerst op het balkon van de Sint-Pieter verscheen, viel niet alleen zijn toespraak op. Ook zijn rode mantel, de staf met een gebogen Christusfiguur en de naam die hij koos, riepen direct vragen op. Toeval is het niet, zegt cultuurtheoloog en onderzoeker Frank Bosman: “In de katholieke traditie heeft symboliek altijd betekenis.” Nu zijn inauguratie aanstaande zondag plaatsvindt, groeit de aandacht voor de signalen die Leo XIV afgeeft. Wat zeggen deze keuzes over hoe hij zich wil profileren – en over de koers die hij met de kerk voor ogen heeft?
De terugkeer van de rode mantel
Een van de eerste dingen die opviel: Leo XIV droeg de traditionele rode hermelijnen mantel. Zijn voorganger, Paus Franciscus, had daar juist vanaf gezien: “Franciscus vond zo’n fluwelen mantel niet passen bij een kerk die met de armen wil zijn”, legt Bosman uit. “Het deed te veel denken aan koninklijke hoven uit vroegere eeuwen. Dus hij liet dat bewust achterwege.”
Leo XIV kiest nu wél voor dat klassieke symbool. Op het eerste gezicht lijkt dat een stap terug in de tijd, maar volgens Frank zit daar een slimme gedachte achter: “Van mij hoeft die mantel misschien niet”, vermoedt Frank dat Leo XIV heeft gedacht, “maar als ik hem draag, kan ik zowel de conservatieve als de progressieve vleugel iets geven. Het is een diplomatiek gebaar.” Met andere woorden: zijn kleding was meteen een brug, letterlijk zichtbaar op het wereldtoneel.
Een gebogen Christus
Een opvallend beeld tijdens het eerste publieke optreden van Paus Leo XIV was de staf die hij vasthield. Bovenop stond een Christusfiguur – niet een zegenvierende Jezus, maar juist een die zichtbaar gebukt gaat onder het lijden.
“Deze Christus is niet verheven, hij is gebogen”, zegt Bosman. “Dat is geen toeval. Daarmee zegt de Paus: ik zie het lijden van deze tijd. De wereld staat onder druk – denk aan oorlog in Oekraïne, de ecologische crisis, groeiende ongelijkheid, en de vluchtelingenproblematiek. Deze staf symboliseert niet alleen het lijden van Christus, maar ook dat van de wereld vandaag. En daar wil de kerk zich niet van afwenden.”
Tijdens zijn toespraak benadrukte Leo XIV keer op keer het belang van vrede – niet als vaag ideaal, maar als dringende oproep tot actie. Hij noemde expliciet de rol van de kerk in het bevorderen van dialoog, rechtvaardigheid en solidariteit. “Die staf laat zien dat deze paus niet alleen wil spreken over vrede, maar ook het lijden van de wereld echt wil dragen”, zegt Bosman. “Dat is meer dan symboliek – dat is een stellingname.”
Een digitale paus?
De naam Leo XIV is geen toeval. Volgens Bosman verwijst hij bewust naar Leo XIII, maar met oog voor de wereld van nu. “De tijd waarin we nu leven lijkt eigenlijk heel erg op de tijd waarin Leo XIII leefde”, aldus Bosman. “Alleen nu zit er heel duidelijk een digitale component aan.”
Waar het vroeger ging om arbeiders in fabrieken, draait het nu om digitale ongelijkheid en de macht van techbedrijven. “Een paar mensen hebben alle grote techbedrijven in handen”, legt Bosman uit. “En de gewone mens – de consument, de arbeider van nu – is steeds meer een willoos instrument geworden in hun systemen.”
Hij noemt concrete voorbeelden: de arbeidsomstandigheden in distributiecentra, de uitbuiting achter goedkope kleding, en algoritmes die bepalen wat we zien. Volgens Frank wil Leo XIV daar iets tegenover stellen. “Ik verwacht dat hij zich daar de komende tijd echt over gaat uitspreken.”
Bewuste symboliek, bewuste keuzes
In alles wat Paus Leo XIV tot nu toe heeft laten zien, valt op hoe bewust hij gebruikmaakt van symboliek. Geen toevallige accessoires of zomaar een outfit, maar een visuele boodschap waarin duidelijk over alles is nagedacht – van de rode mantel tot de staf en de naam die hij koos.
Volgens Bosman is dat typisch voor de katholieke traditie, waarin symboliek altijd betekenis draagt. “Het is nooit alleen uiterlijk vertoon”, zegt hij. “Deze dingen zeggen iets over hoe een paus zich wil positioneren.”
Wat Leo XIV tot nu toe laat zien, wijst op een koers waarin hij wil verbinden: tussen progressieve en conservatieve stromingen binnen de kerk, en tussen religieuze traditie en hedendaagse maatschappelijke kwesties. Of dat hem lukt, zal de komende jaren moeten blijken.
