Mannelijk misbruik in de kerk wordt de afgelopen jaren steeds meer belicht. De vrouwelijke rol hierin komt vaak niet of nauwelijks aan bod. In Zusters zonder liefde geeft freelancejournalist Jan Stevens overlevers van nonnenmisbruik de kans om hun verhaal te doen. De onderwerpen die aanbod komen maken veel emotie los.
Toen begin 2014 bleek dat de nonnen van het Ierse plaatsje Tuam bijna achthonderd baby’s van ‘gevallen vrouwen’ in het riool van hun weeshuis dumpten, was de schok bij iedereen groot. In België kwamen er in 2011 gelijksoortige verhalen naar boven, nadat Erik een klacht had ingediend bij het parket van Kortrijk. Zij startte hierdoor een onderzoek naar kindermisbruik door twee kloosterzusters. Erik is slachtoffer van misbruik en samen met andere slachtoffers getuigt hij in het boek van Jan Stevens over misbruik en mishandeling door nonnen.
Verwarrend
In het eerste hoofdstuk neemt Jan Stevens de lezer mee in zijn gesprek met Catherine Corless. Zij deed destijds onderzoek naar het plaatselijke opvangtehuis voor moeders en kinderen. Op die plek werden stoffelijke overschotten van baby’s en kinderen gevonden in het riool. Voor de generatie die op het moment van de vondst nog te jong was, schetst dit een goed beeld van wat er precies in Ierland is gebeurd. Al is de rest van het hoofdstuk wat lastiger te lezen, door de vele organisatorische en geestelijke namen die dicht achter elkaar worden benoemd. Dit zorgt voor verwarring.
‘Bevredigen onder dwang’
Deze paginalange verwarring verdwijnt zodra het hoofdstuk over slachtoffer Erik begint. In dit hoofdstuk leest de lezer het verhaal van de vijfenzestigjarige Erik. In 2011 diende hij een klacht in tegen twee kloosterzusters van weeshuis Stella Maris. Erik vertelt open hoe hij als zesjarig kind een non moest bevredigen onder dwang. Ook kaart hij ander lichamelijk misbruik aan. “Ik droomde over wat ik als kleine jongen had meegemaakt. Hoe de nonnen me in weer en wind op de koer lieten staan, me door een raam duwden en een nachtemmer vol pis over mijn hoofd uitgoten.”
Als kind dat over het algemeen in een liefdevol huishouden is opgegroeid, is het onbegrijpelijk hoe iemand een kind dit soort dingen kan aandoen. Vooral als je het volgende stuk tekst leest: “Mijn ene been zit vol protheses. (…) Ik reed in volle vaart tegen een muur.” Dit was een mislukte poging om voorgoed af te rekenen met wat hem is aangedaan door de nonnen van Stella Maris.’’ Dit stuk staat tussen de regels door verwerkt. Als je niet goed nadenkt over wat er staat, zou je bijna missen dat het over zelfmoord gaat. Bij de lezer laat het een diepe indruk achter.
Tot de dag van vandaag
De schrijver spreekt niet alleen met slachtoffers van seksueel misbruik; ook zware lichamelijke, psychische en emotionele mishandeling komen aan bod. Net als verwaarlozing, isolatie, opsluiting, schuldig verzuim, kinderroof, pesterijen, slavernij en mensenhandel. Het gaat ook niet alleen over situaties die zich in de vorige eeuw hebben afgespeeld. In een van de laatste hoofdstukken komt “Sam” aan het woord, een jongen geboren in juli 2011 die van 2017 tot 2023 in het internaat van de Zusters van Liefde zat. Dit hoofdstuk toont de lezer dat ondanks een onderzoek naar vrouwelijk misbruik in de kerk, het nog steeds tot de dag van vandaag aan de orde is.
Weet waaraan je begint
Wij als lezer zullen hopelijk nooit begrijpen hoe heftig dit misbruik is geweest, maar Zusters zonder liefde zorgt ervoor dat vrouwelijk misbruik in de kerk niet ongezien blijft. Jan Stevens heeft de slachtoffers een luisterend oor aangeboden en hun verhalen de wereld in gebracht.
Zusters zonder liefde zal niet voor iedereen zijn. Door de details in de verhalen zullen sommige lezers de neiging hebben om het boek weg te leggen. Al is het erg belangrijk dat je niet wegkijkt. Deze feiten zijn gebeurd en het is belangrijk dat er aandacht aangegeven wordt. Het is geen boek dat je zomaar oppakt.
