Sample sales lijken op het eerste gezicht een slimme manier om van overtollige kleding af te komen. Maar volgens duurzaamheidsonderzoeker Luuc Brans, die zich richt op de fast fashion-industrie, zijn ze eerder een tijdelijke pleister dan een structurele oplossing.

Scherpe prijzen stimuleren koopgedrag

Op woensdag 21 mei staat Vera (18) in een lange rij in Den Bosch, voor de sample sale van sieraden- en kledingmerk My Jewellery. Een sample sale is een tijdelijke uitverkoop van showroommodellen of overtollige collectiestukken voor lage prijzen. Binnen is het druk en chaotisch. “Ik dacht dat ik gemeen was, sommige meiden duwden je gewoon keihard aan de kant”, vertelt Vera. “Maar ondanks dat zou ik zó weer gaan.” Voor studenten als zij zijn de lage prijzen aantrekkelijk. “Je hebt zó zeven items in je mandje, en dan loopt de rekening alsnog snel op. Ik denk dat ik bijna alles ook voor de volle prijs had gekocht, op één of twee twijfelgevallen na.”

Volgens Brans werken sample sales vooral koopgedrag in de hand. “Als mensen het dragen is dat prima, maar als het na een maand alweer op Vinted staat of in de prullenbak belandt, dan heeft zo’n hele sample sale geen enkele zin.”

Voorkomen van verspilling, maar geen structurele oplossing

Volgens Brans kunnen sample sales wel degelijk een positieve rol spelen: “Als de kleding niet wordt verkocht, wordt het vaak vernietigd. In dat opzicht is een sample sale beter, het is goed als consumenten zich realiseren dat mode ook uit een oudere collectie kan komen.”

Toch is Brans kritisch. “Sample sales lossen slechts een klein stukje van het probleem op. Het echte probleem zit dieper: we produceren simpelweg véél te veel. Daar ligt de kern die moet worden aangepakt.”

Volgens Brans moeten we ook kritisch kijken naar hoe sample sales gepresenteerd worden: “Elke vorm van aanbod stimuleert kopen, en dat is juist het probleem. Zeker als er wordt gesuggereerd dat het duurzaam is, terwijl het dat in de praktijk nauwelijks is. Mode hoeft niet altijd het nieuwste van het nieuwste te zijn.”

Social media en merktrends stimuleren sample sales

Volgens Brans is de toename van sample sales deels te verklaren door social media: “Het is er altijd wel geweest, maar je ziet het nu vaker voorbij komen. Dat maakt het populairder. Daarnaast komt het ‘kopieergedrag’ van merken ook voor: als het ene merk een sample sale doet, volgen de anderen snel.”

Sample sales vinden vaak plaats aan het einde van een seizoen, als nieuwe collecties binnenkomen. Maar wat gebeurt er met de items die zelfs dán niet verkocht worden? “Die worden meestal vernietigd en anders eindigen ze op afvalbergen in Afrika of zelfs langs de weg. Dat is gewoon een groot probleem.”

Veel jongeren ervaren prestatiedruk en opvallend genoeg komt die druk vaak niet van buitenaf, maar vanuit zichzelf. Aangespoord door hoge verwachtingen van ouders, het onderwijs en de perfecte beelden op sociale media, leggen veel jongeren de lat erg hoog en dit is vaak te hoog . Die druk kan leiden tot mentale klachten, waarschuwt onderzoeker studentenwelzijn Lisa Klinkenberg: “Een beetje druk kan motiveren, maar te veel kan tot ernstige gevolgen leiden. Jongeren moeten leren af en toe uit te zoomen en een stapje terug te nemen.”

Sociale media versterken het gevoel van moeten

Volgens Klinkenberg speelt social media een grote rol in het ontstaan van prestatiedruk. Jongeren zien daar vooral succesverhalen, goede cijfers, ‘perfecte levens’ en vergelijken zichzelf vaak met die beelden. “Dat beeld is zelden realistisch, maar voelt toch als de norm. Daardoor ontstaat het idee dat je altijd bezig moet zijn met beter worden.”

Ook ouders dragen bij aan de druk, vaak met goede bedoelingen. “Ze willen hun kinderen stimuleren, maar het gevolg is dat jongeren zich steeds meer verantwoordelijk voelen om aan die verwachtingen te voldoen. In combinatie met het onderwijs en sociale media kan dat overweldigend zijn.”

Onderwijssysteem als extra drukmiddel

Het onderwijssysteem is volgens Klinkenberg sterk prestatiegericht. Cijfers, deadlines, hoge verwachtingen en weinig ruimte voor herstelmomenten zorgen ervoor dat jongeren het gevoel hebben dat ze continu beoordeeld worden. 

Daarbovenop komen praktische problemen zoals te late beoordelingen of rommelige roosters. “Dat lijkt op het eerste oog geen invloed te hebben, maar het versterkt het gevoel van stress en het idee dat je het niet goed doet.”

De grootste druk komt van binnenuit

Wat opvalt is dat jongeren vaak zelf aangeven dat de druk vooral van binnenuit komt. Ze willen zich bewijzen en niet onderdoen voor anderen. “We zien dat jongeren vaak de lat te hoog leggen, bang zijn om te falen en maar door blijven gaan,” zegt Klinkenberg.

“Een beetje prestatiedruk kan motiveren”, benadrukt ze. “Maar te veel zorgt voor mentale overbelasting. Het is belangrijk dat jongeren leren af en toe uit te zoomen, een stapje terug te nemen en uitrusten.”

Mentoren als sleutelpersonen

Klinkenberg vindt dat scholen hierin een belangrijke rol spelen. Mentoren moeten leerlingen goed in de gaten houden en actief tools aanbieden. “Ze kunnen jongeren helpen bij het stellen van prioriteiten, het leren omgaan met prestatiedruk en het filteren van onnodige stressfactoren zoals roosterproblemen.”

Een belangrijke stap daarin is jongeren laten inzien dat ze niet alles hoeven. “Even afstand nemen van de drukte, reflecteren en dan opnieuw bepalen wat écht belangrijk is.”

Druk blijft structureel hoog

Hoewel de prestatiedruk de laatste jaren niet verder lijkt te stijgen, blijft het niveau structureel hoog. Jongeren geven zichzelf gemiddeld een 4 op een schaal van 5 op het gebied van prestatiedruk.

Volgens Klinkenberg begint de oplossing bij bewustwording en het creëren van een cultuur waarin rust, reflectie en falen normaal zijn. “We moeten af van het idee dat je altijd perfect  moet functioneren. Presteren is niet erg, maar alleen als er ook ruimte is om af en toe stil te staan.”