In Nederland is er volop gestemd. Maar niet alleen in Nederland. Ook de mensen die in het buitenland wonen en de Nederlandse identiteit hebben mogen stemmen. Maar hoe werkt dat en gaat dit wel altijd goed? Twan Laan, secretaris bij Stichting Nederlanders Buiten Nederland, verteld hier meer over.

Waarom hebben jullie deze stichting opgericht?

”Onze stichting SNBN is bijna 5 jaar geleden opgericht door een aantal Nederlanders en ex-Nederlanders buiten Nederland. We merkten dat er, als je niet meer in Nederland woont, veel contacten met de Nederlandse overheid ineens anders of lastiger verlopen. Een nieuw paspoort is bijvoorbeeld ineens een heksentoer, waarvoor je soms honderden of duizenden kilometers moet reizen naar de dichtstbijzijnde Nederlandse ambassade. En het is lastig om je stem uit te brengen bij verkiezingen, omdat je niet even naar een stembureau kunt. Een ander belangrijk probleem is dat Nederlanders buiten Nederland niet zomaar de nationaliteit van hun nieuwe woonland kunnen aannemen: in veel gevallen verliezen ze daarbij automatisch het Nederlanderschap. Veel Nederlanders kiezen er daarom voor, Nederlander te blijven. Maar dat betekent dan vaak ook dat ze nadelen in hun woonland hebben: het is vaak lastiger om werk te vinden, een huis te kopen of überhaupt verblijfsrecht te houden.’’

Wat doen jullie als Stichting Nederlanders Buiten Nederland?

”We zijn ervan overtuigd dat verbeteringen meestal alleen door wetswijzigingen kunnen ontstaan. Dat betekent dat we via de politiek te werk gaan. In ons bestuur hebben we leden van de meeste belangrijke Nederlandse politieke partijen. Zij hebben contact met andere partijleden en met de leden van Eerste en Tweede Kamer. Via die contacten maken we de politiek attent op problemen en misstanden en stellen ook oplossingen voor. Zo is het ons bijvoorbeeld gelukt om Nederlanders buiten Nederland ook stemrecht voor de Eerste Kamer te geven, op een vergelijkbare “indirecte” manier als Nederlanders in Nederland dat doen via Provinciale Staten. Dit jaar konden wij voor het eerst stemmen voor het “Kiescollege niet-ingezetenen”. Dat kiescollege heeft hierbij dezelfde rol als Provinciale Staten: het kiest de leden van de Eerste Kamer. ‘’

Wat loopt er zowel fout tijdens het stemproces?

”Het stemproces heeft een aantal lastige dingen. En vooral omdat je als kiezer meerdere handelingen moet verrichten (goed en op het juiste moment), valt het lang niet altijd mee om vanuit het buitenland te kunnen stemmen:

Je moet je registreren – dat moet al ongeveer 6 weken voor de verkiezingen. Tegenwoordig hoeft het gelukkig maar één keer en word je voor volgende verkiezingen dan automatisch geregistreerd. Maar: niet geregistreerd is niet stemmen. Als je in Nederland woont, krijg je vanzelf je stemoproep toegestuurd. In het buitenland moet je daar dus zelf achteraan.

Je stembescheiden (“briefstembewijs”, dus zeg maar wat de stemoproep voor de inwoners van Nederland is) krijg je per post. Omdat die er soms erg lang over doet, moet je er zelf achteraan als je de spulletjes niet op tijd krijgt. Je kunt dan een vervangend “briefstembewijs” krijgen, en dat kan per e-mail. Maar ook hier: je moet er zelf achteraan.

Ook je stem moet je per post versturen. Dat moet op tijd, want die post doet er soms erg lang over. Sommige landen hebben niet eens meer een functionerend postsysteem, als je daar woont is het bijna onmogelijk om te stemmen. Of je moet iemand in Nederland hebben die je een volmacht kunt en wilt geven. Of je stem per koerier versturen, maar daar hangt dan wel een flink prijskaartje aan. In de praktijk moet je je stem al verstuurd hebben voordat de campagne in Nederland goed losgebarsten is. Ook daarbij dus: dat moet je zelf op tijd doen.’’

Hoe leggen jullie de fouten terug bij de politiek?

”We proberen de politiek ervan te overtuigen, dat stemmen vanuit het buitenland lastig en soms zelfs onmogelijk is. Bovendien betekent het huidige briefstemsysteem dat je je stem al moet uitbrengen voordat de campagnes goed en wel begonnen zijn. Je kunt je keuze dus nauwelijks bepalen op grond van de campagnes.
We zien eigenlijk maar een oplossing hiervoor: het stemmen vanuit het buitenland moet digitaal mogelijk worden gemaakt. We beseffen dat dat niet één-twee-drie kan en dat het vooral ook veilig en met respect voor het stemgeheim moet kunnen. Maar dat mag geen excuus zijn om ermee aan de gang te gaan. Er wonen meer dan een miljoen Nederlanders buiten Nederland, waarvan er zich uiteindelijk maar ongeveer 100.000 (10%) voor de verkiezingen registreren. Dat is gewoon te weinig. We proberen de politiek hiervan te overtuigen – in de wetenschap dat we pas aan het begin van een dergelijke verandering staan en het nog wel even kan duren voordat het allemaal geregeld is.’’

Krijgen jullie veel klachten?

”We kregen vroeger veel klachten. We doen veel aan voorlichting naar onze achterban over hoe je bij het stemmen te werk moet gaan, want veel klachten waren van praktische aard. We hebben daarmee, denk ik, veel klachten voorkomen en veel mensen geholpen. We werken daarbij overigens nauw samen met de gemeente Den Haag, die de verkiezingen voor ons Nederlanders buiten Nederland organiseert. 

Klachten over de langzame post zijn gebleven – we zien dat ook aan het aantal registraties in landen met langzame of onbetrouwbare posterijen. In zulke landen is het aantal mensen dat zich registreert vaak heel laag. Veel mensen proberen het niet eens meer – tenzij ze toevallig een volmacht kunnen geven, hun stembrief bijvoorbeeld mee kunnen geven aan iemand die toevallig naar Nederland reist en de brief daar op de bus kan doen, of dicht genoeg bij een Nederlandse ambassade of consulaat wonen om de stem daar persoonlijk af te gaan geven.’’

Wat zijn de voor- en nadelen van stemmen via de post?

”Stemmen per post is een noodoplossing. Het liefst zou je natuurlijk net als iedereen in Nederland in een stemhokje op de dag zelf je stem uitbrengen. Maar we snappen ook wel dat het niet mogelijk is om de hele wereld op 22 november vol met Nederlandse stemhokjes te zetten. Het (enige) voordeel van het briefstemmen is dan ook: door het briefstemmen kan een aantal Nederlanders buiten Nederland zijn stem uitbrengen, wat zonder briefstemmen niet mogelijk zou zijn.

Nadelen zijn er te over: je moet er zelf meerdere malen achteraan, en vooral: je bent enorm afhankelijk van de post, die lang niet overal ter wereld snel en betrouwbaar is. Bovendien moet je je stem al uitbrengen voordat de campagnes goed begonnen zijn. We krijgen klachten dat mensen anders zouden hebben gestemd als ze de laatste ontwikkelingen, debatten, campagnes en opiniepeilingen zouden kunnen hebben meenemen bij hun keuze.’’