Bijna 78 procent van de kiesgerechtigden bracht afgelopen week hun stem uit voor de Tweede Kamerverkiezingen. Een deel van de niet-stemmers bestaat uit mensen die in de gevangenis zitten. Ondanks een kort geding van belangenorganisatie Bonjo is het erg lastig om deze groep te laten stemmen. 

Van de ongeveer 9500 gevangenen in Nederland hebben ongeveer 7000 stemrecht, blijkt uit cijfers van Dienst Justitiële Inrichtingen. Slechts vijf mensen zijn hiervan uitgesloten volgens het ministerie van Binnenlandse Zaken, dit na het plegen van zeer ernstige misdrijven. Ondanks dat gedetineerden mogen stemmen, kunnen ze dit vaak niet. “Het is formeel mogelijk, maar het wordt ze heel moeilijk gemaakt. De brieven komen niet in de gevangenis en ze hebben ook geen ID”, aldus Jaap Brandligt, de directeur van de organisatie Bonjo, die opkomt voor (ex-) gedetineerden. 

Kort geding 

Hoeveel gedetineerden uiteindelijk een stem hebben weten uit te brengen, is niet bekend. Brandligt: “Er is nooit onderzoek naar gedaan, maar de mogelijkheden om te stemmen zijn beperkt. Ze moeten begeleid worden, alleen dit gebeurt vanwege de veiligheid niet. Ze moeten daarom via een volmacht stemmen, echter hebben ze vaak geen vaste woonplaats of is de plaats waar zij zijn ingeschreven, heel ergens anders waar zij gevangen zitten.”  

Mede om die reden startte Bonjo een kort geding, in de hoop dat gedetineerden de afgelopen verkiezingen nog mee konden stemmen. Helaas was dit geen succes. “We moeten met het Ministerie van Binnenlandse Zaken om tafel. Wij willen wel, maar of zij bereid zijn om te praten is nog een vraag”, vertelt Brandligt. Hij geeft ook aan dat het probleem bij de huidige regels uit de kieswet ligt. “Een stembureau moet voor iedereen openbaar en toegankelijk zijn, dat is in de gevangenis niet het geval. Bij de vorige verkiezingen hebben ze een mobiel stembureau gebruikt in Almelo, dat werkte wel, maar dat mag niet meer.” 

Wettelijk is het Ministerie van Binnenlandse Zaken niet verplicht om de kieswet aan te passen. Of er nog gesproken gaat worden met Bonjo is niet bekend. Tot op heden is er vanuit het Ministerie nog geen reactie gekomen. 

Meer rechten 

Naast het feit dat gevangenen in de meeste gevallen mogen stemmen, dienen ze ook voorgelicht te worden. Gedetineerden die kiesgerechtigd zijn, zouden van tevoren geïnformeerd moeten worden over de procedures om hun stem uit te brengen. Het is de verantwoordelijkheid van de inrichtingsdirectie om hierin een actieve rol te vervullen. De informatie kan door de directie verspreid worden via posters en flyers. Daarin krijgen gedetineerden uitleg over hoe zij kunnen stemmen of iemand kunnen machtigen.  

Ondanks de goede intenties ervaren gedetineerden moeilijkheden bij het uitoefenen van hun stemrecht. Advocaten benadrukken het belang van betrokkenheid van gedetineerden bij het democratisch proces, aangezien de wetten direct invloed op hen kunnen hebben. Advocaat Jordi L’Homme vertelt in het AD dat hij pleit voor verbetering van de regeling, waarbij mobiele stembureaus door gemeenten worden ingezet. Ondanks het bestaande recht lijken een gebrek aan voorlichting en logistieke uitdagingen gedetineerden te belemmeren om volledig gebruik te maken van hun stemrecht. 

Wat kan er wel? 

De meest gebruikelijke en eenvoudige manier waarop een gedetineerde zijn of haar stem kan uitbrengen is door middel van een volmacht. Met een volmacht geeft een gedetineerde de toestemming aan een ander, om namens hem of haar, een stem uit te brengen. Echter kan dit alleen als er een schriftelijke aanvraag is gedaan of door middel van overdracht van de stempas. Bij een situatie dat de gedetineerde niemand kent binnen de gemeente waar hij of zij mag stemmen, kan de gedetineerde schriftelijk verzoek indienen of iemand uit te kiezen vanuit de andere gemeente.  

Een ander manier waarop een gedetineerde kan stemmen is door middel van verlof aan te vragen om naar het stembureau te kunnen gaan en daar zijn of haar stem uit te brengen. Echter wordt deze optie niet vaak gebruikt.