Uit een inspectieonderzoek in Schotland blijkt dat sommige Schotse agenten en andere personeelsleden sinds het begin van hun carrière niet meer zijn gescreend, aldus de BBC. Tijdens deze politiescreening wordt er gekeken of je betrouwbaar genoeg bent om bij de politie te werken. Nederland kent ook zo’n personencheck, en voert deze sinds 2022 minstens elke vijf jaar uit.

De aanleiding voor het inspectieonderzoek in Schotland waren de veroordelingen van twee Britse agenten; de een voor moord en de ander voor meervoudige verkrachting. De Schotse politie krijgt nu het advies een dringende evaluatie uit te voeren om er zeker van te zijn dat al het personeel het juiste screeningsproces doorloopt.

Het Nederlandse screeningsproces

Net als in Schotland vindt in Nederland aan het eind van het selectieproces van de politieacademie een screening plaats. Dit is de laatste stap voordat je aangenomen wordt. Er wordt gekeken of er risico’s zijn als je bij de politie gaat werken doordat je bijvoorbeeld eerder veroordeeld bent of contact hebt met mensen uit de criminele wereld. Hierdoor kun je bijvoorbeeld gevoeliger zijn voor chantage. Tijdens de screening wordt er gekeken naar je gedrag op sociale media en volgt er een persoonlijk gesprek. Alle werknemers van de politie krijgen hiermee te maken, ook als zij geen uniform dragen maar een ondersteunende rol hebben.

Sinds 2022 is in de Politiewet opgenomen dat deze onderzoeken zich in principe elke vijf jaar herhalen, tenzij er andere redenen zijn voor een vervroegd herhaald onderzoek. Voorheen was deze wettelijke verplichting er niet. Reden voor een vervroegd herhaald onderzoek kan zijn dat iemand een nieuwe functie gaat bekleden. “Als je naar een gevoelige functie gaat, bijvoorbeeld het bemachtigen van informatie uit de criminele wereld, zul je een strengere screening krijgen”, vertelt Guus Meershoek, lector politie-integriteit en politiegeschiedenis aan de Nederlandse Politieacademie.

Nederlandse incidenten

Het Nederlandse screeningssysteem is de laatste jaren flink verbeterd. Toch kent Nederland ook een aantal incidenten die lijken op die in Schotland.

Een voorbeeld van zo’n incident speelde zich af in 2015. Mark M. werd vrijwel direct bij de recherche geplaatst, ondanks dat zijn screening nog niet voltooid was. Tijdens zijn screening bleek dat zijn verleden niet volledig na te trekken was. Dit tastte zijn integriteit aan; het was niet volledig duidelijk of hij een risico zou vormen als hij met vertrouwelijke informatie aan de slag zou gaan. Hierdoor werd hij al snel uit zijn vertrouwensfunctie gezet en overgeplaatst naar de verkeerspolitie. Toch bleef Mark M. met zijn logincodes toegang houden tot gegevens die bedoeld waren voor medewerkers van recherche. Hierdoor kon hij onder andere zien of iemands telefoon werd afgetapt en wie verdachte en getuigen waren in een onderzoek. Deze informatie speelde hij in ruil voor geld door naar criminelen.

Politiemensen werden destijds wel vaker in vertrouwensfuncties geplaatst voordat de screening voltooid was, vanwege personeelstekort. Dat is na het voorval met Mark M. onmiddellijke afgeschaft en heeft gezorgd voor een onderzoek naar andere medewerkers die mogelijk op vertrouwensfuncties zaten zonder te zijn gescreend. “Uiteindelijk is het een bureaucratisch proces”, zegt Meershoek. “Er zijn een beperkt aantal mensen getraind om deze achtergrondchecks te doen. Als er opeens een bijzondere taak langs komt waardoor veel mensen opnieuw een screening moeten krijgen, is dat een moeizaam proces. Screenen kost tijd, en als dat niet goed wordt gecontroleerd kan het mis gaan.”

Vertrouwen in de politie

Ondanks dat het dus flink mis kan gaan, vindt Meershoek het screenen van politiemensen toch belangrijk. “Door middel van screening kun je kwetsbaarheden of gedragsstoornissen opsporen”, legt Meershoek uit. “Deze signalering is niet alleen nuttig voor de politie, maar ook voor de mensen zelf. Soms zijn mensen zelf niet bewust van hun gedrag of van het feit dat zij bijvoorbeeld kroegen bezoeken die bij ons gemarkeerd staan als onderdeel van het criminele circuit.”

Binnen de politie is integriteit een belangrijk thema. “Een aantal jaar terug bleek na het verzamelen van telefoongegevens dat verschillende criminelen contacten hadden binnen de politie. Daar is de politie erg van geschrokken en sindsdien staat het tegengaan van corruptie nog hoger op de agenda”, aldus Meershoek. Intern wordt dit onderwerp volgens hem veel besproken en medewerkers worden aangemoedigd er onderling over te praten.

Voor burgers is het belangrijk dat ze de politie kunnen vertrouwen. Volgens Meershoek is het goed dat burgers zich bewust zijn van het screeningsproces, maar uiteindelijk is dit maar één van de vele instrumenten die er zijn om corruptie tegen te gaan: “Politiemensen moeten openheid van zaken geven, ook als dingen misgaan. Daar hebben burgers veel meer aan.”