Ondanks dat PSV de achtste finale van de Champions League heeft weten te bereiken, is Nederland haar plek op de UEFA-coëfficiëntenranglijst kwijtgeraakt aan Frankrijk. Hoewel Feyenoord overwinterd in de Europa League, zijn AZ en Ajax nog niet zeker van een vervolg van hun campagne. Portugal is definitief afgehaakt in de race om plek 6 op de ranglijst, zelfs voor seizoen 2024/2025 lijkt deze plek voor Nederland veiliggesteld. Maar hoe werkt dat nu met die puntentelling, dat zochten we uit!
Journalisten gebruiken ChatGPT: Interview met Jessy de Cooker
ChatGPT is sinds gisteren een jaar oud, en journalist en docent-onderzoeker Jessy de Cooker van Fontys Journalistiek doet onderzoek naar AI. In dit interview lees je over hoe journalisten aan de gang gaan met ChatGPT, en de mythes en misconcepties rondom AI.
Hoe gebruik jij zelf ChatGPT?
‘Incidenteel, maar dat is eigenlijk vooral wanneer ik zelf vastloop. Als ik bijvoorbeeld een lead heb geschreven waar ik niet tevreden over ben, en ik ben ‘m al vijf minuten aan het herschrijven en ik kom er maar niet uit… Dan denk ik, misschien scheelt het wat als ik met een goede prompt een variatie op die lead kan genereren. En dan komen er wat suggesties uit, waarmee ik dan weer door kan. Dan laat ik ChatGPT misschien tien variaties genereren, waarvan er drie wel aardig zijn. Ze zijn niet altijd kant en klaar.’
Heb je meer voorbeelden voor hoe journalisten ChatGPT kunnen gebruiken?
‘We zijn met het Lectoraat Journalistiek en Verantwoorde Innovatie zijn op dit moment bezig met een onderzoek waarin we onderzoeksjournalisten bevragen naar hun gebruik van AI. Daar zit soms ook gebruik in van ChatGPT. Bij een redactie zagen we dat zij een variant op ChatGPT hebben ingebouwd in hun redactiesysteem. Als de journalist een lead of tussenkopjes wil genereren bijvoorbeeld, dan gebruiken ze dat systeem.
‘Bij Innovation Origins, een medium uit Eindhoven die veel over technologie schrijft, hebben ze een systeem gemaakt dat teksten kan genereren op basis van prompts. Je voert daar bepaalde informatie in, en de output lijkt op inhoud van Innovation Origins. Er is dan altijd een journalist die de output controleert, en om andere variaties vraagt als de output niet goed is. Waar het journalistiek ethisch verantwoord is, maakt Innovation Origins ook gebruik van AI-gegenereerde afbeeldingen. Ze laten dat wel transparant zien. Het is van belang dat je transparant blijft als je gebruikmaakt van AI, zeker met generatieve AI.’
Merk je dat er veel mythes en angsten zijn rondom AI?
‘Er zijn veel mythes rond AI, zoals dat er god-achtige aspecten worden toegeschreven aan AI, zoals in de film The Matrix. Of zoals in The Terminator, waar AI de mens zou uitroeien. Of dat AI de mens kan verleiden, zoals dat Siri en Alexa met ons kunnen ‘praten’ en ons gevoel over deze technologie kan veranderen, denk maar aan de film Her. Dat is echt het schoolvoorbeeld van dat narratief. Ik ga hopelijk volgend jaar ook onderzoek doen naar dit soort narratieven, om te kijken hoe die aanwezig zijn in de Nederlandse journalistiek. Ik denk dat het benoemen van deze verhalen in eerste instantie heel belangrijk is, omdat deze verhalen al zo ver terug gaan. Denk aan de Griekse filosoof Homerus bijvoorbeeld. En de renaissance kunstenaar Michelangelo had ook ideeën over AI, voordat dat AI bestond natuurlijk.’
“Dat is zo’n misconceptie die we heel actief zien, dat bepaalde menselijke aspecten worden toegewezen aan een wiskundig model.”
Wat zijn volgens jou de valkuilen of misconcepties van ChatGPT en andere AI?
‘We zien zelf dat technologie heel vermenselijkt wordt, we zeggen dat we ChatGPT iets gaan vragen, en ChatGPT schrijft een artikel voor mij, en daarmee geef je het een bepaald bewustzijn. Hij kijkt eigenlijk alleen naar…’
Maar nu noem je ChatGPT zelf ‘hij’!
‘Zeg ik dat nu? Ah, dat is zo’n vermenselijking die ik heel graag wil vermijden, fijn dat je het even aanduidt. Maar wat je ziet is dat men de schuld richting het systeem schuift als het fout gaat. Of je koppelt dat aan menselijke aspecten, menselijk bewustzijn, terwijl die systemen geen bewustzijn hebben. Generatieve AI zijn wiskundige modellen die op basis van input en berekeningen een antwoord genereren. Dat is zo’n misconceptie die we heel actief zien, dat bepaalde menselijke aspecten worden toegewezen aan een wiskundig model. En dat is heel problematisch is, de verantwoordelijkheid vanuit ethisch principe is altijd anders wanneer een machine een fout maakt, dan wanneer een mens een fout maakt. We labelen dit soort systemen als assistent, maar soms ook als ‘menselijk journalist’.’
‘Het is best een belangrijk vraagstuk. Als journalisten werken wij volgens de journalistieke beginselen, die je ook in het generatieve systeem kan instellen, maar er zitten achter AI soms zo veel berekeningen die niet transparant zijn dat je nooit kan weten wanneer zo’n systeem honderd procent volgens die journalistieke beginselen werkt. Een generatief systeem kan niet leren wat journalistieke ethiek is.’
Je zou nooit een artikel kunnen laten schrijven door AI?
‘Niet zoals een mens dat doet. Mensen schrijven aan de hand van bepaalde processen, bepaalde inzichten, en non-verbale communicatie die we met de bron hebben. Je kan zaken ook door een AI laten detecteren, maar dat moet op basis van zo veel input. Het is maar de vraag of dat nuttig is. Als een journalist ergens op locatie is en die vanuit hun eigen observaties een sfeer beschrijft, is dat uniek. Dat kan amper nagemaakt worden.’
Veertig jaar na de veelbesproken Heineken-ontvoering: ‘Heineken en Doderer hebben levenslang gekregen’
De Heineken-ontvoering wordt vaak gezien als een van de meest opvallende misdaadzaken van de Nederlandse geschiedenis. Het betreft de ontvoering van voormalig Heineken-directeur, Freddy Heineken, en zijn chauffeur Ab Doderer. Deze week, precies veertig jaar na de bevrijding, blikt oud-politiewoordvoerder Klaas Wilting (80) terug op deze hectische tijd.
Op 9 november 1983 werd Freddy Heineken samen met zijn chauffeur Ab Doderer ontvoerd op weg naar het Heineken-kantoor in Amsterdam. Thuis in Spierdijk ontving Wilting het telefoontje dat Heineken ontvoerd was. Hij kreeg het verzoek om onmiddellijk naar Amsterdam te komen. ”Toen ik in de auto naar Amsterdam zat, vroeg ik mezelf af: ‘Hoe ga ik dit aanpakken?’ Dit was namelijk mijn eerste grote zaak, als woordvoerder.”
Eenmaal gearriveerd op kantoor ging alles in de automatische piloot. ”Ik ben meteen begonnen met het verzamelen van informatie. Op dat moment overweeg je niet langer: ‘Hoe ga ik hiermee om?’ Nee, je gaat gewoon aan de slag”, vertelt Wilting. Die avond gaf hij meteen twee persconferenties. Het was overigens zijn eerste optreden op landelijke televisie.
Een zenuwslopende bevrijding
De ontvoerders, Jan Boellaard, Martin Erkamps, Willem Holleeder, Cor van Hout en Frans Meijer hoopten in één klap rijk te worden met de ontvoering. Zij eisten het aanzienlijke bedrag van 35 miljoen gulden als losgeld.
Na weken onderhandelen en spanning werden Heineken en Doderer op 30 november 1983 eindelijk bevrijd door de politie. Het was een zenuwslopende gebeurtenis. ”Ik zat in de commandoruimte naast de leider van het onderzoek, Kees Sietsma. We hadden daar nauw contact met het arrestatieteam. Via een gouden tip, zijn we bij de loods op een bedrijventerrein in het Amsterdamse Westerpoort uitgekomen”, vertelt Wilting.
“Er werd behoorlijk stevig gevloekt in de commandoruimte”
Klaas Wilting
Een dubbele achterwand
De loods werd binnengevallen door de politie. Na het rondkijken werd er geconcludeerd dat ze er niet zaten. “Er werd behoorlijk stevig gevloekt in de commandoruimte”, bekend Wilting. Toen vervolgens een rechercheur nauwkeuriger keek in de loods, zag die lengte verschillen aan de binnen- en buitenkant. Er was een dubbele achterwand. Daar vond de politie het tweetal vastgeketend aan de muur in kleine cellen.
“We waren euforisch. Dat is natuurlijk logisch als je zo’n grote misdaadzaak oplost. We waren uitermate gelukkig. Dezelfde avond gaf Wilting nog een persconferentie: ”De zaal zat stampvol met journalisten die allemaal wilden weten wat er was gebeurd.”
Tekst gaat door na de foto.
Nooit meer iets van hem gehoord
”Heineken en met name zijn chauffeur Doderer hebben levenslang gekregen. Heineken werd elke stap die hij daarna deed, omringd door beveiligers. Doderer heeft zich helemaal teruggetrokken”, zegt Wilting. Tot op de dag van vandaag hoor je niets meer van de chauffeur. Hij heeft nooit een interview gegeven. ”Ik denk dat hij behoorlijk wat geld van Heineken heeft gekregen.”
Wilting weet hoe het is om beveiligd te worden. Ook hij is enige tijd beveiligd geweest, vanwege bedreigingen. Toch heeft Wilting in die tijd geen angst ervaren. “Het is wel erg vervelend omdat je vrijheid dan helemaal weg is. Niet alleen van jezelf maar ook van je vrouw en kinderen”, vertelt Wilting.
Acht miljoen gulden nog steeds spoorloos
Destijds werd er 35 miljoen gulden aan losgeld betaald door het Heineken-concern. Het merendeel van het losgeld is teruggevonden. Van de 35 miljoen gulden is echter acht miljoen gulden spoorloos verdwenen. In de jaren na de ontvoering zijn er verschillende pogingen ondernomen om het ontbrekende losgeld te traceren. Veertig jaar na de ontvoering ging het journalistieke platform Follow the Money opzoek naar dit geld. Zij hebben hier een podcast-serie over gemaakt.
Tegenwoordig blikt Wilting regelmatig terug op de Heineken-ontvoering tijdens zijn theatershow Code Blauw, waarmee hij door heel Nederland reist. In deze show deelt hij zijn roerige jaren als politieagent en belicht hij de gebeurtenissen die hij als woordvoerder heeft meegemaakt.
F1-actiedag trekt weinig aandacht: ‘Er hangt geen prijs aan’
Het Formule 1-seizoen zit er definitief op. Afgelopen zondag werd al de laatste Grand Prix van dit kalenderjaar in Abu Dhabi verreden. Voor dertien, van de in
totaal twintig, Formule 1-coureurs kwam het seizoen dinsdagmiddag pas ten
einde op de F1-actiedag. Een testdag die bij het gros van de sportliefhebbers
geen lampje doet laten branden.
De testdag is een moment voor bandenleverancier Pirelli om zoveel mogelijk data te
verzamelen en vond plaats in Abu Dhabi. Hierdoor kan voor de aanvang van het
nieuwe seizoen, dat eind februari 2024 van start gaat, een zo goed mogelijke band
worden ontwikkeld. ”De test is eigenlijk bedoeld voor Pirelli om te kijken hoe de vork
in de steel steekt”, zegt Koen Bakker. Hij is verslaggever en commentator bij Ziggo
Sport F1 en Grand Prix Radio.
Naast een bandentest staat ook het ‘Young Driver programme’ centraal. Bakker:
”Het is ook een kans voor veel jonge coureurs om zich te laten zien, een alternatief
voor een simulator in de fabriek [van een raceteam]. Soms kun je ook een plek
kopen, maar tegenwoordig kiezen teams meestal voor hun eigen talenten.” Liefst
twaalf talentvolle coureurs uit een andere raceklasse kregen de kans om ervaring op
te doen. De 24-jarige IndyCar-coureur Patricio O’Ward is één van hen. ”O’Ward is
echt heel goed. Hij kan makkelijk tussen de twintig beste coureurs van de wereld
rijden”, vindt Bakker.
Geen urgentie
Voor de meeste mensen is de F1-actiedag tamelijk onbekend. Veel landelijke
publiciteit leverde de test dan ook niet op. ”Er hangt geen prijs aan. Het is leuk voor
de teams, maar je wint er niks mee. Doordat het nul urgentie heeft, is het
automatisch minder groot nieuws. Daarom krijgen veel mensen het niet mee en zien
ze de testdag over het hoofd”, aldus Bakker.
Ook bij Ziggo Sport besteedt men minder aandacht aan de F1-actiedag dan tijdens
een regulier raceweekend, geeft Bakker toe. ”Bij Ziggo behandelen we het als good
to know. We hebben zelf ook geen delegatie naar Abu Dhabi gestuurd. Bij de MotoGP was er dinsdag een soortgelijke testdag in Valencia. Daar hebben we wel mensen naartoe gestuurd. Naar mijn weten was de test nergens live op tv te volgen.”
Indringers onder invloed van middelen zoeken onderdak in Mindlabs: ‘Er moeten afspraken gemaakt worden’
TILBURG – Vier indringers zijn maandag uit Mindlabs gezet nadat zij betrapt werden op onder invloed in het pand rond te lopen. Gebouwbeheerders zijn nu bezig met verschillende maatregelen om de veiligheid in Mindlabs beter te kunnen garanderen.
Een docent van Fontys Journalistiek is al op meerdere verontrustende situaties gestuit. Nancy de Goey trof al eerder op de dag een verwarde man die rondzwierf in Mindlabs aan en later nog drie personen die hier niet thuishoorde. “De verwarde man zei dat hij hier was voor een inschrijving aan de Fontys, of hij er was voor het hbo of mbo kon hij niet vertellen.”
Deze personen waren volgens Nancy in de afvalbak aan het graaien en hadden een flinke alcoholwalm om zich heen. Een ander persoon was dakloos en had de warmte opgezocht in een van de lokalen, waarnaast ook nog les werd gegeven. Hier heeft hij een tussenschot als matras gebruikt, zichzelf vervuild en lag hij tussen de lege drankflessen.
In Mindlabs zitten verschillende opleidingen en een redactie van DPG-media. Volgens Michel Goebbels manager bedrijfsvoering bij Fontys Journalistiek is het hoogtijd om eenduidige afspraken te maken. Mindlabs is gedeeltelijk openbaar. Het Bruisend Hart (de aula) en het Grand Café zijn open voor bezoekers, omdat het Mindlabs gedeeltelijk van de gemeente is. Onder privégebieden vallen de lokalen en andere ruimtes, de gangen zijn een grijsgebied. Op sommige plekken is dus gewoon elke bezoeker welkom. “Maar zolang ze geen overlast veroorzaken”, benadrukt Michel.
Niet gevaarlijk
De weggestuurde mannen waren volgens Michel en Jannus niet gevaarlijk of agressief. Jannus, gebouwbeheerder van Mindlabs, vertelt zelfs dat een dakloze man hem op de hoogte houdt als er in de nacht verdachte dingen rondom het gebouw gebeuren. “Toen er ‘s nachts een keer een alarm afging liet hij weten dat dat was door een kapotte deur.” vertelde Jannus. Er zijn weleens spullen gestolen, zoals een laptop, Wii en schooltas. Maar er is geen bewijs om te denken dat deze onbevoegde mensen kostbare spullen hebben gestolen.
Extra maatregelen
De zijingang van Mindlabs is gesloten, waardoor studenten geen gebruik konden maken van de fietsenstalling. Deze is nu weer open voor studenten, maar om verder het gebouw in te gaan moet je door de hoofdingang. De ingang via de Lochal is ook nog open. Ook maakt de beveiliging extra uren om het gebouw beter in de gaten te houden. Extra camera’s worden niet ingezet.
Spectaculaire comeback brengt PSV voor eerst in acht jaar naar knock-out fase Champions League
Foto: Maurice van Steen / ANP
PSV heeft zich gisterenavond geplaatst voor de laatste zestien van de Champions League. De Eindhovense ploeg kwam in de uitwedstrijd tegen Sevilla op een 2-0 achterstand. Maar in de tweede helft, na een rode kaart voor Sevilla, draaide PSV het volledig om en wist uiteindelijk 3-2 te winnen. De spelers, coach en gehele staf vierden daarna feest met de 2200 meegereisde fans uit Eindhoven.
“De eerste helft was niet om aan te zien”, is de conclusie van Jordan Teze, rechtsback van PSV. In de 24ste minuut krijgt PSV de eerste tegenslag te verwerken, Sergio Ramos tikt binnen uit een vrije trap. Het is de eerste goal van de veteraan sinds zijn terugkeer bij Sevilla. Voor rust lijkt de Spaanse ploeg een tweede treffer te maken uit een counter, maar de goal wordt afgekeurd vanwege een handsbal. Vervolgens moet aanvaller Hirving Lozano het veld geblesseerd verlaten. Noa Lang is ook nog niet fit, dus valt Yorbe Vertessen in. Opvallend want de Belg heeft nog amper minuten gemaakt dit seizoen.
Rode kaart
In de tweede helft schiet Sevilla uit de startblokken en maakt Youssef En-Nesyri uit een razendsnelle counter de 2-0. PSV lijkt dan kansloos te gaan verliezen, maar coach Peter Bosz grijpt in. Ismael Saibari en Malik Tillman komen het veld in voor André Ramalho en Guus Til. Vervolgens wordt PSV enorm in het zadel geholpen. Oud-Ajacied Lucas Ocampos pakt zijn tweede gele kaart na een overtreding op Vertessen en moet het veld verlaten. Sevilla moet vanaf de 65ste minuut met tien man verder.
Anderhalve minuut na de rode kaart maakt Saibari een prachtige goal en tevens de aansluitingstreffer: 2-1. Vervolgens breekt een hele sterke fase aan voor PSV met veel kansen en goed voetbal. Het is wachten tot de gelijkmaker valt en dat gebeurt dan ook in 81ste minuut. Vertessen kopt na een voorzet tegen verdediger Nemanja Gudelj aan, die de bal vervolgens ongelukkig in eigen doel werkt. PSV maakt jacht op de winnende treffer en bestookt het Spaanse doel met schoten. In blessuretijd kopt Ricardo Pepi de winnende voor PSV binnen. Na een goede actie van Vertessen, die razendsnel de verdedigers van Sevilla achter zich laat en de bal perfect voorgeeft op Pepi, die pas tien minuten in het veld staat. Het uitverkochte uitvak ontploft en viert volop feest. Het is gedaan, het laatste fluitsignaal klinkt en PSV kan opgelucht ademhalen.
In afwachting van Arsenal
Arsenal speelt later die avond tegen RC Lens. Bij winst voor de Engelsen is PSV definitief geplaatst voor de achtste finales van de Champions League. Arsenal lijkt er zin in te hebben en staat binnen het halfuur op een 4-0 voorsprong. Uiteindelijk wint de ploeg uit London met maar liefst 6-0. Over twee weken speelt PSV de laatste wedstrijd in de groepsfase thuis tegen Arsenal. Beide teams zijn al gekwalificeerd voor de volgende ronde en kunnen ook niet meer veranderen van positie op de ranglijst. Arsenal eindigt eerste en PSV tweede, ongeacht de uitslag in Eindhoven over twee weken. Sevilla en Lens strijden in deze groep nog om de derde plaats, wat Europa League voetbal oplevert. De teams spelen nog tegen elkaar. Sevilla moet dan winnen om derde te worden, Lens heeft genoeg aan een gelijkspel.
Bron: NOS
In de koker
Maandag 18 december vindt de loting plaats voor de achtste finales van de Champions League. Dan zal blijken wie de tegenstander van PSV wordt. Dat kan een aantal mooie affiches opleveren, onder andere Real Madrid, Bayern München, FC Barcelona en Manchester City kunnen geloot worden. Daarnaast wordt de kas goed gespekt, PSV mag door het spelen in de Champions League al ruim vijftig miljoen bijschrijven.
De overheid gaat wat doen tegen voortijdig schoolverlaten; dit is wat je moet weten
Demissionair minister Robbert Dijkgraaf van Onderwijs heeft onlangs het “Actieplan voor voortijdig schoolverlaten” gelanceerd. Het actieplan is opgesteld omdat er met hoge aantallen uitval plaatsvindt in het mbo-onderwijs.
Waarom is het actieplan nodig?
Dijkgraaf wil de voortijdige schoolverlaters in 2026 terugbrengen tot 18.000 studenten. In 2021 waren er 25.000 studenten die stopte met hun opleiding. In 2022 zijn dit 30.000 studenten. Dit komt door de coronapandemie en de gunstige arbeidsmarkt. Hierdoor gaan veel studenten werken zonder startkwalificatie.
Studenten beëindigen vroegtijdig de opleiding door verschillende redenen zoals: psychische problemen, schulden, wachttijden en de druk vanuit de maatschappij.
Wat houdt het actieplan in?
Dijkgraaf heeft dit actieplan gelanceerd om te voorkomen, dat zo veel studenten hun opleiding beëindigen. Dijkgraaf wil dit aanpakken door samen met 6 sectoren of organisaties afspraken te maken. Het idee is om jonge werkenden zonder startkwalificatie alsnog op te leiden, dit kan zowel op school als op de werkvloer. Hij wil hiermee voorkomen dat studenten gaan werken, zonder het bezit van een startkwalificatie.
Een ander punt wat Dijkgraaf wil veranderen, is het instromen in het schooljaar bij het mbo-onderwijs. De student moet de mogelijkheid krijgen om op twee momenten in een schooljaar te kunnen instromen. Momenteel is dit maar één keer in het jaar mogelijk. Hierdoor beginnen studenten niet aan een opleiding, omdat ze sneller aan het werk kunnen.
De aanwezigheidscontrole voor mbo-studenten boven de achttien jaar wordt ook aangepakt. Een voordeel hiervan is dat er een snelle reactie mogelijk is op verzuim. Dit wordt met behulp van een doorstroomcoach opgelost. De leerling wordt naar een doorstroomcoach gestuurd bij regelmatig verzuim van een les. De coach gaat in gesprek met de leerling waarom dit het geval is, en biedt een passende oplossing. Ze hopen hierdoor de aanwezigheid te stimuleren.
Ook komt er meer toegankelijke ondersteuning voor studenten die hulp nodig hebben.
Reactie van meneer Dijkgraaf
Via de woordvoerder van minister Robbert Dijkgraaf wordt het volgende gezegd:
“Een startkwalificatie is meer dan alleen een diploma. Het biedt jongeren de kans om zich te ontwikkelen, zowel op de werkvloer als in het leven. Iedere jongere verdient die kans op een toekomst vol persoonlijke groei. Ik maak me grote zorgen over de sterke stijging die we hebben gezien. Met dit plan werken we samen met regio’s, scholen en werkgevers om jongeren de ondersteuning te bieden die ze nodig hebben voor een sterke basis. We kunnen niet alle uitval voorkomen maar dit actieplan zet wel een grote stap naar minder schooluitval. Jongeren willen zelf blijven leren, willen zich ontwikkelen; daarbij moeten we hen helpen’’.
Hoe de peilingen zó af konden wijken van de verkiezingsuitslag
Foto: Sem van der Wal / ANP
Vorige week boekte de PVV een monsterzege tijdens de Tweede Kamerverkiezingen, de partij behaalde maar liefst 37 zetels. Toch gaven alle zetelpeilingen van tevoren een ander beeld, het zou een nek-aan-nekrace worden tussen de VVD, GroenLinks/PvdA en PVV. Hoe kan het dat de peilingbureaus er allemaal naast zaten?
Voor een zetelpeiling wordt een representatieve groep ondervraagd over hun stemkeuze, dat gebeurt vaak op meerdere moment in aanloop naar de verkiezingen. Politicoloog Lisa Janssen heeft onderzoek gedaan naar peilingen. “Niemand kan de toekomst voorspellen, peilingen laten slechts ongeveer de uitslag zien van die dag.”
Bart Koenen, onderzoeker bij peilingbureau Verian, voerde vroeger deze landelijke zetelpeilingen uit. Nu is het bedrijf daarmee gestopt: “Wij vinden dat peilingen veel te veel momentopnamen zijn.” Nu richten zij zich vooral op diepgaandere vraagstukken en stellingen, die onderzocht worden in opdracht van politieke partijen of media. Zo heeft het bureau bijvoorbeeld voor de partij BBB onderzoek gedaan naar de profielen van hun kiezers. Daarnaast hebben ze ook voor media opdrachten uitgevoerd, bijvoorbeeld voor The Guardian en Het Parool.
Foutmarge
Peilingen kunnen nooit exact de uitslag vaststellen, dat is ook waarom ze altijd een foutmarge vermelden. Bij de peiling van EenVandaag wordt bij de grootste partijen een foutmarge van twee zetels vermeld. In diezelfde slotpeiling kwam de PVV uit op 27 zetels. Bij de uiteindelijke uitslag zijn dat er maar liefst 37, waardoor de belofte van de maximale foutmarge van twee zetels de prullenbak in kan.
Koenen geeft aan dat vooral de grote groep zwevende kiezers moeilijk te voorspellen is. “Bij iedere verkiezing wordt het aantal zwevende kiezers groter.” Tijdens de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 zei tien procent van de kiezers pas op de verkiezingsdag zelf of pas in het stemhokje de eindkeuze te hebben gemaakt. Die groep samen vertegenwoordigt ongeveer 15 zetels en is dus nauwelijks te peilen.
Daarnaast hebben we ook te maken met strategische stemmers. Dat zijn kiezers die stemmen op een partij om ervoor te zorgen dat een andere partij niet de grootste wordt of mee kan regeren. Tijdens deze verkiezingen hadden we te maken met strategische stemmers vanuit links en rechts. In de laatste peilingen stonden de VVD, GroenLinks/PvdA en PVV vrijwel gelijk. Kiezers van bijvoorbeeld Partij voor de Dieren stemmen dan tóch op GroenLinks/PvdA om te voorkomen dat PVV of VVD de grootste wordt. En hetzelfde geldt voor iemand aan de rechterkant van het spectrum. Kiezers van JA21 of Forum voor Democratie kunnen switchen naar de PVV om te voorkomen dat GroenLinks/PvdA de grootste wordt.
Niet representatief
Peilingen proberen zo representatief mogelijk te werk te gaan. Dat houdt in dat de ondervraagden een afspiegeling moeten zijn van de kiesgerechtigden. “Dan wordt bijvoorbeeld gekeken naar geslacht, opleidingsniveau, migratieachtergrond, woonplaats, inkomen en de grootte van het huishouden”, geeft Koenen aan. Volgens hem zijn sommige panels niet representatief genoeg, vaak zijn er dan vooral te weinig jongeren en laagopgeleiden ondervraagd. En laten dat nu net twee doelgroepen zijn die het heel goed doen bij de PVV. Daardoor is de PVV misschien wel ‘onderschat’ in de peilingen.
Het kan ook zijn dat mensen niet eerlijk zijn geweest als ze ondervraagd werden voor een peiling. Politicoloog Janssen geeft aan dat een schaamtegevoel om op de PVV te stemmen daar een rol in zou kunnen spelen: “De uitingen van de PVV zijn moreel verwerpelijk, dus het zou kunnen dat iemand daar niet eerlijk over is. Maar dat kan ik niet met zekerheid zeggen.”
Daarnaast speelt het zogeheten bandwagon effect een grote rol, dat is bij iedere verkiezing het geval. Een partij die hoog in de peilingen staat heeft vaak de wind in de rug. En veel mensen willen nu eenmaal winnen, dus kiezen ze een partij die er goed voor staat en kans maakt om de grootste te worden.
Stoppen met peilingen?
Nu blijkt dat peilingen soms zo ver naast de definitieve uitslag zitten. Is het niet beter om het af te schaffen of te verbieden? Janssen: “Nee we moeten peiling niet afschaffen. Is het erg dat je stem beïnvloedt wordt? Ik denk van niet. Stel dat er geen peilingen zijn, dan verdwijnt het tactische stemmen. En dan blijkt dat GroenLinks/PvdA op één zetel verschil niet de grootste partij is geworden, dan heb je als Partij voor de Dieren stemmer misschien wel enorme spijt dat je niet op Timmermans hebt gestemd.” Koenen is het daarmee eens: “Verbieden heeft geen zin, dan kun je ook de media verbieden om iets over de verkiezingen te schrijven.”
“In Frankrijk zijn peilingen rondom de verkiezingen verboden, maar die duiken dan toch altijd op in Zwitserse media. Dat beïnvloedt alsnog het stemgedrag van de Fransen”, geeft Janssen aan. Ook in Italië zijn peilingen verboden, maar daar hebben sommige media een creatieve oplossing voor gevonden. “In de krant werd een ‘paardenrace’ omschreven, de tijden van de verschillende ‘paarden’ stonden dan voor het aantal zetels.” Ook al worden peilingen verboden, is het dus alsnog niet tegen te houden. Er is nu eenmaal veel vraag naar.
Wel hebben we in Nederland een afspraak gemaakt; geen peilingen op de verkiezingsdag zelf. Tijdens de verkiezingen van 2021 mocht er vanwege corona in een tijdsbestek van drie dagen gestemd worden, de bureaus spraken toen af in die drie dagen geen peilingen naar buiten te brengen, omdat dat niet eerlijk is tegenover de mensen die de eerste dag al gestemd hebben. Koenen vindt het een goed idee om een keer te experimenteren met een afspraak om een week voor de verkiezingen niet te peilen: “Dan krijg je veel minder de discussie dat peilbureaus ernaast zaten en is het bandwagen effect, waarbij de ‘winnaar’ de meeste stemmen krijgt, veel kleiner.”
Weer een gedoogconstructie? Zo ging dat de laatste keer
De PVV is de grootste, en lijkt weer te gaan regeren. De VVD ziet na het zetelverlies regeren niet zitten, maar wil wel gedogen. De rollen lijken omgedraaid: tussen 2010 en 2012 was de VVD de grootste partij, en was de PVV de gedoogpartner. Hoe verliep dat toen?
Na vier kabinetten Balkenende, moest het CDA in 2010 flink inleveren. De VVD werd voor het eerst in haar bestaan de grootste partij. De andere grote winnaar was de PVV. Een ingewikkelde formatie volgde: de VVD wilde over rechts, samen met het CDA en de PVV. Het CDA zag dat niet zitten na het forse zetelverlies: “Ons past bescheidenheid”, zei voorman Maxime Verhagen.
Het leidt uiteindelijk, na flinke interne botsingen en een historisch partijcongres bij het CDA , toch tot minderheidskabinet Rutte I bestaande uit VVD, CDA en gedoogsteun van de PVV. De partij van Wilders levert geen ministers, maar er zijn wel afspraken met zijn partij over de koers van het kabinet.
In de clinch
CDA-minister Gerd Leers krijgt de post van Immigratie, Integratie en Asiel. Hij lag geregeld in de clinch met Wilders over nieuw beleid. “Er hing constant een zwaard van Damocles boven het kabinet”, vertelt Leers later in de documentaire Het Gedoogdrama. Als de PVV te weinig steun kreeg voor hun standpunten zouden ze het kabinet laten vallen en werden ze mogelijk de grootste, zo vreesden het CDA en de VVD. Ze gaven daarom telkens een beetje mee aan Wilders om de PVV niet de grootste te maken.
Als Leers in een interview zegt dat “migratie een verrijking is voor de samenleving”, staat Wilders op z’n achterste poten. Hij is uit op de val van de minister. Daarbovenop komt de kwestie rondom Mauro, een Angolese Nederlander die na zijn studie het land mogelijk zou moeten verlaten en Leers’ mislukte Europese tournee om de migratiemaatregelen aan te scherpen. Het beleid van Leers, maar ook van andere bewindslieden, kreeg telkens flinke kritiek van Wilders. Hij ging vol op het orgel.
Dreigen met opstappen
De interne strubbelingen bij het CDA blijven dooretteren. De bewindspersonen vinden dat Leers onvoldoende is verdedigd door CDA-vicepremier Verhagen. Joop Atsma, de staatssecretaris van Infrastructuur, zegt dat hij vertrekt als Leers moet opstappen, zo bleek later uit een reconstructie van de Volkskrant. Twee andere CDA-bewindspersonen sluiten zich aan bij het standpunt van Atsma en dreigen ook met opstappen.
De val
In de tussentijd zitten Rutte, Verhagen en Wilders samen in het Catshuis. Ze onderhandelen over het begrotingstekort. Wanneer de drie partijleiders 1 tot 1,5 miljard willen bezuinigen op ontwikkelingssamenwerking, zegt verantwoordelijk staatssecretaris Knapen dat hij zou opstappen. Hij vindt het beleid niet meer te verdedigen.
In het Catshuis leidt het tot woede. Wilders ziet geen enkele wens uitkomen en trekt de stekker er uit. Kabinet Rutte I is na 753 dagen gevallen.
Het kabinet zat constant te worstelen met het vinden van een meerderheid, waardoor ook de druk op ministers groot was. “Ik zat met een hijgende oppositie die werkelijk niets meer goed vond”, zei immigratieminister Leers later daarover tegen Trouw.
