Normaliter wordt elke nieuwe generatie iets progressiever en pro-democratischer, tot nu. Uit onderzoek blijkt dat de jongste generatie conservatiever is dan de andere huidige generaties en minder positief denkt over democratie. Socioloog Quita Muis zet de ontwikkelingen in perspectief.

Mensen ontwikkelen hun normen en waarden wanneer ze tussen de 15 en 25 jaar oud zijn. “De context waarin je opgroeit bepaalt welke waarden je ontwikkelt”, vertelt Quita Muis. Ze is socioloog en promoveert aan de Universiteit van Tilburg op polarisatie. Ook is ze als onderzoeker aangesloten bij de European Values Study. Het is altijd zo geweest dat hoe veiliger en stabieler mensen opgroeien, hoe progressiever ze worden. Dat gevoel van veiligheid en stabiliteit is nu afgenomen.

‘Onzekerheid maakt conservatief’

Dat komt door de vele onzekerheden waar onze huidige samenleving mee kampt. “Jongeren hebben tegenwoordig te maken met dingen als onzekere werkcontracten, een slechte huizenmarkt en de klimaatcrisis”, legt Muis uit. De toekomst is onzekerder geworden. “En onzekerheid maakt conservatief.”

Hierdoor is de jongste generatie, een mix van grotendeels millennials en Gen-Z’ers, momenteel het meest conservatief, blijkt uit de European Values Study. De studie meet sinds 1981 elk decennium de kernwaarden van een representatieve groep Europeanen. De laatste keer zijn daarvoor ruim 59 duizend mensen uit 36 landen ondervraagd.

Ook blijkt uit deze studie dat de jongste generatie minder positief tegenover de democratie staat. “Bij het meten hiervan proberen we ons standaard idee van wat een democratie is te bevragen”, legt Muis uit. “Denk hierbij aan vragen over of je in een democratie wil leven, hoe belangrijk dat voor je is en of je het belangrijk vindt dat er een sterke leider is.” Daar reageert de jongste generatie nu dus negatiever op: ze hebben meer wantrouwen naar de politiek en meer behoefte aan een sterke leider.

‘Reden tot enige zorg’

“Als deze kernwaarden rondom democratie zich zo blijven ontwikkelen, dan is dat reden tot enige zorg”, aldus Muis. Ze vindt daarom dat er meer onderzoek moet worden gedaan, zodat de context van deze ontwikkeling duidelijker wordt. “Misschien hebben jongeren wel een ander beeld van wat een democratie is dan wij. Ook denk ik dat de bewustwording van hoe belangrijk democratie is en dat het niet vanzelfsprekend is, heel belangrijk is. Hier moet meer aandacht aan worden besteed.”

Muis ziet dat sommige mensen zich druk maken om de ontwikkeling dat jonge mensen conservatiever worden. “Zo maken ze zich zorgen over bepaalde rechten die verworven zijn, zoals de acceptatie van homoseksuelen of het recht op abortus”, zegt Muis. Maar volgens haar zijn deze verworvenheden stabiel en betekent het feit dat de jongste generatie momenteel het meest conservatief is niet veel.

De rol van sociale media

Sociale media spelen ook een rol in deze ontwikkelingen. “We leven in een tijd waarin alles heel dichtbij komt via sociale media”, vertelt Jacqueline Kleijer. Als mediapedagoog spreekt, schrijft, traint en adviseert ze over de invloed van (online) media. Ze legt uit hoe eerst alleen traditionele media het nieuws brachten, maar dat nu iedereen alles ongefilterd mee kan krijgen via sociale media. “Jongeren krijgen alle crisissen mee via leeftijdsgenoten waarmee ze zich identificeren. Dat heeft invloed op hen.”

Kleijer maakt zich daarnaast zorgen om de democratische rechtsstaat. Ze ziet namelijk hoe rechtse en conservatieve influencers niet alleen inspelen op het algoritmen van sociale media, maar ook op het gevoel van mensen. Wanneer zij dit met succes doen, kunnen mensen in een zogenaamde filterbubbel belanden. Kleijer: “En wanneer mensen in een bubbel belanden, zie je dat ze sneller radicaliseren.” Volgens Muis is er echter weinig bewijs voor de bewering dat mensen veel extremer kunnen worden in hun mening of houding door sociale media.

Waar wel veel bewijs voor is, is dat identiteiten meer worden benadrukt. “Op sociale media word je veel geconfronteerd met zwart-wit beelden, zoals de tradwives beweging. Hierdoor denk je misschien dat je je eerder kunt identificeren met een bepaalde groep”, aldus Muis. Ook Kleijer ziet dit gebeuren: “Je wordt tegenwoordig heel makkelijk in een bepaalde groep geduwd.” Dit is vooral het geval bij jonge mensen, omdat zij veel op sociale media zitten en volop op zoek zijn naar hun identiteit.

Uiteindelijk staat voorop dat de maatschappij in zijn geheel een stuk progressiever is geworden de afgelopen decennia. “Dus stel je zou nu iemand van 18 jaar oud bevragen, dan zou die alsnog progressiever zijn dan iemand die 18 jaar was in 1980”, aldus Muis.